Υπόμνημα Καποδίστρια περί της τύχης της Ελλάδος και οι σχετικές σημειώσεις του Μαυροκορδάτου Δεκεμβρίου 18, 2020

γράφουν ο Ιωάννης Καποδίστριας

και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Το διαγγελματικό Υπόμνημα1 του Ιωάννου Καποδίστρια με ημερομηνία 17 Ιουλίου 1821—μετά 19 σχετικών σημειώσεων-παρατηρήσεων του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, σημειουμένων διά γραμμάτων του αλφαβήτου (α-σ)—παρατίθεται παρακάτω άνευ σχολίων (εκτός από λίγες διασαφηνίσεις εντός αγκυλών στο κείμενο), με απόδοση του κειμένου2 στο ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟ3 προς αναγνωστική διευκόλυνση φιλιστόρων αναγνωστών. Η μείζων ιστορική και εθνική σημασία του Υπομνήματος αναλύεται στο προηγούμενο άρθρο (από 13 Δεκεμβρίου 2020) στα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας, με τίτλο «Διάγγελμα Καποδίστρια το 1821: Η αρχή του τέλους της Φιλικής Εταιρείας». -------- ΕΝΑΡΞΗ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ -------- Η θέσις της Ρωσσίας δεν είναι πλέον άγνωστος, ούτε εις την Πόρταν, ούτε εις τας Ευρωπαϊκάς δυνάμεις. Ή οι Τούρκοι έχουν την θέλησιν και την δύναμιν του να παύσουν να είναι Τούρκοι και επομένως θέλουν δεχθή και βάλει εις πράξιν ειλικρινώς τας προτάσεις μας, και τότε αι με αυτούς σχέσεις μας θέλουν είναι ευσυμβίβαστοι με τα προς τους Χριστιανούς καθήκοντα χρέη μας, και θέλουν δυνηθή να στερεωθούν καλύτερα, παρά ότι εστερεώθησαν διά της συνθήκης του Βουκουρεστίου, ή το πράγμα είναι διαφορετικόν· και τότε δεν ημπορούμεν, αλλ’ ούτε χρεωστούμεν να έχωμεν καμμίαν σχέσιν φιλίας με την Πόρταν. Αν υποτεθή το δεύτερον, αι συμμαχικαί δυνάμεις έχουν να ιδούν αν ταις συμφέρη ν’ αφήσουν εις μόνην την Ρωσσίαν την φροντίδα να ειρηνεύση την Ανατολήν, ή να συναγωνισθούν με αυτήν, διά να επιτύχουν τον αυτόν σκοπόν και να ελευθερώσουν, ίσως διά πάντα, την Ευρώπην από την μουσουλμανικήν θεοβλάβειαν και βαρβαρότητα. Ταύτα τα εμβριθή ζητήματα θέλουν αποφασισθή από τας αποκρίσεις των Αυλών, οπού προσμένομεν, και εις την λύσιν των ιδίων ζητημάτων θέλουν συνεισφέρει ουσιωδώς τα αποτελέσματα του Βαρώνου Στρογανώφ.(α) (α) Σημείωση Μαυροκορδάτου: Αυτά τ' αποτελέσματα είναι γνωστά ήδη· διότι η Πόρτα, καθώς άριστα προείδεν ο βαθύς αυτός πολιτικός, απέρριψε τα προβλήματα της Ρωσίας, και ο Βαρών Στρογανώφ ηναγκάσθη ν' αναχωρήση. Είναι βέβαια δυσκολώτατον να προβλέψωμεν έν μέλλον, το οποίον φαίνεται να κρέμεται από τόσα συμφέροντα, γνώμας και περιστάσεις ποικίλας. Αν όμως τα προηγούμενα ημπορούν να δεικνύουν κάποιον συμπερασμόν, όσα γνωρίζομεν μας κάμνουν να πιστεύωμεν, ότι η Τουρκική διοίκησις ποσώς δεν δύναται εις το εξής να επιστρέψη οικειοθελώς εκεί, όπου ευρίσκετο προ των συμβεβηκότων του Μαρτίου, τόσον ως προς τους Έλληνας, όσον και ως προς την Ρωσσίαν, δύναμιν, ήτις χρεωστεί αναγκαίως να θέλη την άσειστον διατήρησιν των δικαιωμάτων και προνομίων, τα οποία αι συνθήκαι εγγυώνται εις τους ομοθρήσκους της εν Τουρκία. Αλλ’ αν ίσως πρέπει βιαίως να ξαναγίνη η Τουρκική διοίκησις ό,τι ήτον, αμφιβάλλω ακόμη, ότι ηθική δύναμις και ακόμη ολιγώτερον ηθική δύναμις ξένη ημπορεί να ενεργήση τοιαύτην ασυνήθιστον μεταβολήν· μόνη η υλική δύναμις ή η δύναμις των όπλων έχει ταύτην την ισχύν. Τοιαύτη είναι όμως η παρούσα κατάστασις των πραγμάτων εν Τουρκία, ώστε μία παρούσα δύναμις, αφού άπαξ παρρησιασθή, δεν θέλει είναι δυνατόν να σταθή, παρά εκεί όπου ημπορεί, και όπου πρέπει να σταθή, δηλ. εκεί, όπου δεν θέλει έχει πλέον εχθρούς να πολεμήση.(β) (β) Σημείωση Μαυροκορδάτου: Ορθότατος συμπερασμός, και τοσούτον μάλλον ωφέλιμος δι' ημάς, καθ' όσον προμηνύει την τελείαν αποδίωξιν των Τούρκων από την Ευρώπην. Όλα με φαίνεται να συντρέχωσι εις ταύτην την μεγάλην λύσιν [την εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη]· και αυταί αι δυστυχίαι, τας οποίας οι Έλληνες έπαθαν εις τας Ηγεμονίας [Μολδοβλαχία], θέλουν συνεισφέρει μεγάλως να τυφλώσωσιν επί μάλλον τους Τούρκους περί της θέσεώς των.(γ) (γ) Σημείωση Μαυροκορδάτου: Όταν εγράφετο αυτό το γράμμα, ακόμη αγνοούντο τα μετά ταύτα συμβάντα εις την Βλαχίαν, και το καύσιμον του Βουκουρεστίου, τα οποία έτι μάλλον ηύξησαν και τα δίκαια της Ρωσσίας και το ασυμβίβαστον της οικονομίας με την Τουρκίαν. Πιστεύουν [οι Τούρκοι] πάντοτε ότι η Ρωσσία δεν δύναται τίποτε. Επειδή αι άλλαι δυνάμεις δεν θέλουν την συγχωρήσει να θελήση μήτε να δυνηθή παρά κατά την θέλησίν των· και εντεύθεν ορμώμενοι οι Τούρκοι θέλουν αυξήσει τας επιθυμίας και την αυθαδειάν των πέραν παντός όρου· ο Θεός θέλει κάμει τα επίλοιπα. Εκείνο, όπου ημπορώ να σας είπω εν τοσαύτω, Κύριέ μου, είναι, ότι η Προυσσία, [Πρωσία] χωρίς να γνωρίζη τας συνομιλίας μας, εφανέρωσε την προθυμίαν της, είναι διόλου της γνώμης μας, και το περισσότερον, κηρύττει, ότι είναι έτοιμη να συναγωνισθή με ημάς και με τας άλλας συμμαχικάς δυνάμεις.(δ) δ) Σημείωση Μαυροκορδάτου: Όταν η Προυσσία εσυμφώνησεν οίκοθεν, έπεται να γίνη έν των δύο, ή και η Αυστρία να παρασυρθή, ή διά να πείση την Προυσσίαν να μήν ανακατωθή, να μείνη αδιάφορος και αυτή, και ν' αφήσωσι μόνην την Ρωσσίαν· τούτο το δεύτερον με φαίνεται δυσκολώτερον. Κάθε ημέρα ημπορεί να μας φέρη ειδήσεις αποφασιστικάς. Εκείναι τας οποίας ελάβαμεν από τας Ηγεμονίας, αναγγέλλουν την διάλυσιν του στρατεύματος του Πρίγκιπος Υψηλάντου. Φρονώ καθώς και σείς, Κύριέ μου [Μητροπολίτα Ιγνάτιε], εκάμαμεν ό,τι ημπορέσαμεν, διά να αποτρέψωμεν από την πατρίδα μας τας δυστυχίας, αι οποίαι την θλίβουν· οι αγώνες μας εστάθησαν ανωφελείς. Η Επανάστασις άρχισε να κάμνη ταχείας προόδους. Μόνον κακοί ή αμαθείς ημπορούν να θεωρήσουν τα εις τας Ηγεμονίας γινόμενα ως δείγμα των γενησομένων εις την Ελλάδα, ή Αλβανίαν, ή εις τας Νήσους του Αρχιπελάγους. Οι Μολδαυοί και Βλάχοι έμειναν δι’ όλου ξένοι εις την επανάστασιν. Πλην τί κοινόν είναι μεταξύ τούτων και της καταστάσεως της Πελοποννήσου, της Ελλάδος και του Αρχιπελάγους; Ο κάθε άνθρωπος, όστις επήρε τα όπλα εις την Ελλάδα, έχει ένα τάφον, μίαν οικίαν, μίαν γενεάν να υπερασπισθή. Ο κάθε ναύτης, εις την παρούσαν των πραγμάτων κατάστασιν, έχει ή να νικήση ή να αποθάνη, έξω αν οι ναύται μας διεφθάρησαν δι’ όλου. Δεν βλέπω λοιπόν πιθανότητα διαλλαγής μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων· η μόνη, η οποία ήθελε φανή ολίγον δυνατή, ήθελεν είναι αποτέλεσμα ξένης μεσητείας, και μάλιστα αν η Ρωσσία ήτον η μεσιτεύουσα. Έξω τούτου πρέπει να νικήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν. έχει κι άλλα μάγκες....