1 Δεκεμβρίου 1913: Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα μέσα από ένα σπάνιο φιλμ, φωτογραφίες και εφημερίδες της εποχής

1 Δεκεμβρίου 2019

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 106 χρόνια πριν. Κυριακή πρώτη μέρα του Δεκέμβρη του 1913, μια  ηλιόλουστη Κυριακή, όπως οι καρδιές των Κρητικών. Δύο γηραιοί επαναστάτες, σύμβολα των κρητικών αγώνων, ο 94χρονος Αναγνώστης Μάντακας και ο 81χρονος Χατζημιχάλης Γιάνναρης, από τους Λάκκους Χανίων και οι δύο,  ύψωναν την ελληνική σημαία στον ιστό του φρουρίου του Φιρκά. Η ένωση με την Ελλάδα ήταν πλέον ιστορική πραγματικότητα. Μετά από αιώνες κατοχής και σκλαβιάς, αρχικά από τους Ενετούς (1211- 1669) και στη συνέχεια από τους Τούρκους (1669-1898) αλλά και μια δεκαπενταετία τύποις αυτονομίας (οι μεγάλες δυνάμεις στην πραγματικότητα είχαν την κατοχή και ο σουλτάνος διατηρούσε την επικυριαρχία του), η Κρήτη ελεύθερη πλέον ενωνόταν με το ελληνικό κράτος.  Αυτός άλλωστε ήταν ο στόχος όλων των επαναστάσεων του 19^ου αιώνα, γι αυτό χύθηκαν ποταμοί αίματος, γι αυτό θυσιάστηκαν χιλιάδες Κρητικοί. Οι Κρήτες επαναστάτες στα λάβαρα τους έγραφαν «Ένωσις ή θάνατος», δεν ζητούσαν μόνο την ελευθερία τους. Αυτός ήταν ο λόγος που ουδέποτε δέχτηκαν το αυτόνομο – υπό τις δυνάμεις και την Τουρκία –πολίτευμα.

Είναι ακριβώς η στιγμή που ο βασιλέας Κωνσταντίνος και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ετοιμάζονται να παραδώσουν τη σημαία στους γηραιούς αγωνιστές Αναγνώστη Μάντακα και Χατζημιχάλη Γιάνναρη προκειμένου να την υψώσουν στον πιο ψηλό ιστό. Στο μέσο περίπου της φωτογραφίας και λίγο προς τα αριστερά διακρίνουμε τον μονάρχη Κωνσταντίνο και αριστερά του, με το ημίψηλο καπέλο, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ντυμένο επίσημα, όπως απαιτούσε η στιγμή. Στα δεξιά του Κωνσταντίνου είναι ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης, που έχει βγάλει το σκούφο που πάντοτε φορούσε. Λίγο μετά θα παραλάμβανε τη σημαία, μαζί με τον Μάντακα, ο οποίος θα πρέπει να στέκεται ανάμεσα στον ίδιο και το μονάρχη, αλλά δεν διακρίνεται. Σε πρώτο πλάνο, αριστερά στην εικόνα, φαίνεται η σημαία του Γενικού Αρχηγείου Κυδωνίας, κατά την επανάσταση του 1878. Κουρελιασμένη από τις σφαίρες και το χρόνο. Η φωτογραφία είχε δημοσιευτεί στην αθηναϊκή εφημερίδα «Πατρίς» του Σπυρίδωνα Σίμου, στις 5 Δεκεμβρίου 1913 ενώ υπάρχει και στο αρχείο του Εθνικού Ιδρύματος Μελετών και Ερευνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», στα Χανιά.

Την Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 1913 έγινε η επίσημη τελετή της έπαρσης της ελληνικής σημαίας στο φρούριο του Φιρκά, στα Χανιά, παρουσία του βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου, του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης. Η Κρήτη ήταν πλέον τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Όπως έπρεπε, βασιλιάς και πρωθυπουργός απέδωσαν την τιμή της ύψωσης της σημαίας στους ίδιους τους αγωνιστές της Κρήτης. Ο Αναγνώστης Μάντακας (1819-1918) και ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης(1831 ή κατά άλλες πηγές 1827-1916)  πήραν τη σημαία, με συγκίνηση ανέβηκαν στον πυργίσκο και την ύψωσαν στον ιστό. Εκεί απ’ όπου την είχαν κατεβάσει βιαίως οι άνδρες των μεγάλων δυνάμεων το 1909, όταν και τότε οι Κρήτες προσπάθησαν να την υψώσουν ώστε να θεωρηθεί γεγονός τετελεσμένο η ένωση.

Ο 94χρονος Αναγνώστης Μάντακας και ο 81χρονος Χατζημιχάλης Γιάνναρης, λίγο πιο πίσω του, έχουν υψώσει, τιμητικά εκ μέρους των επαναστατών της Κρήτης την ελληνική σημαία και κατεβαίνουν από τον πυργίσκο στο φρούριο του Φιρκά, στα Χανιά. Στο τελευταίο σκαλοπάτι τους περίμεναν βασιλιάς και πρωθυπουργός να τους συγχαρούν. (Από την εφημερίδα «Πατρίς» των Αθηνών, του Σπυρίδωνα Σίμου, στις 6 Δεκεμβρίου 1913)

Σε μια από τις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε απαθανατίστηκε ακριβώς η στιγμή κατά την οποία Μάντακας και Χατζημιχάλης Γιάνναρης έχουν υψώσει τη σημαία και κατεβαίνουν από τον πυργίσκο. Στο τελευταίο σκαλοπάτι τους περίμεναν βασιλιάς και πρωθυπουργός να τους συγχαρούν.

Η εικόνα είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Πατρίς» των Αθηνών στις 6 Δεκεμβρίου 1913. Ο Μάντακας κατεβαίνει πρώτος τα σκαλοπάτια, υποβασταζόμενος από τον γενικό διοικητή του νησιού Ρούφο. Ενώ πιο πίσω, με τα λευκά γένια, διακρίνεται ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης. Οι δύο μεγάλοι επαναστάτες, που συμμετείχαν σ’ όλους τους αγώνες του κρητικού λαού, ο πρώτος από το 1841, ο δεύτερος από το 1866, είχαν τιμηθεί εκείνη την ημέρα από τον βασιλέα Κωνσταντίνο με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρα. Μάλιστα στο στήθος του Γιάνναρη διακρίνεται ο σταυρός.

Ο μονάρχης Κωνσταντίνος σε συνομιλία με τον γηραιό επαναστάτη Αναγνώστη Μάντακα

Η ίδια εικόνα σε επιχρωματισμένο καρτ ποστάλ

Στην ουσία η ένωση είχε επιτευχθεί 14 μήνες νωρίτερα, όταν, ξεκινώντας ο πρώτος βαλκανικός πόλεμος, ο Βενιζέλος είχε δεχτεί ως μέλη στην ελληνική βουλή τους Κρήτες αντιπροσώπους.  Όπως δεν είχε κάνει δύο προηγούμενες φορές, τον Νοέμβριο του 1911 και τον Μάιο του 1912, υπό τις απειλές των μεγάλων δυνάμεων και της Τουρκίας, που προειδοποιούσε με πολεμική σύρραξη. Τότε μάλιστα ο Κρητικός πρωθυπουργός βρέθηκε αντιμέτωπος με τους παλιούς συμπολεμιστές του. Την πρώτη φορά ο Βενιζέλος, υπό το βάρος της διεθνούς πίεσης, διακήρυττε ότι όσο θα ήταν πρωθυπουργός δεν θα γινόταν η ένωση! Μάλιστα οι Κρήτες βουλευτές που επιχείρησαν να μεταβούν στην Αθήνα προκειμένου να παρακαθίσουν στη συνεδρίαση της βουλής και να επιβάλλουν  de facto την ένωση, συνελήφθησαν στο λιμάνι της Σούδας από το ναυτικό των μεγάλων δυνάμεων και κρατήθηκαν σε πλοίο μέχρι τα Χριστούγεννα. Τη δεύτερη φορά, τον Μάιο του 1912, χτυπήθηκαν από το στρατό, έξω από τη βουλή.

Πανηγυρισμοί στο φρούριο Φιρκά για την ύψωση της ελληνικής σημαίας

Την 1^η Οκτωβρίου του 1912, όμως, ο Βενιζέλος δεν είχε να φοβηθεί καμιά απειλή, αφού ξεκινούσε ο πόλεμος με την Τουρκία.  Έτσι κάλεσε ο ίδιος τους πληρεξουσίους του νησιού να γίνουν μέλη της ελληνικής βουλής. Όμως για τη διεθνή κοινότητα το πρόβλημα της ένωσης τυπικά δεν είχε λήξει ακόμη.

Κωνσταντίνος και Ελευθέριος Βενιζέλος μόλις έχουν φτάσει στο φρούριο του Φιρκά, μετά τη δοξολογία

Οι συνθήκες για την ένωση

Η οριστική αποκατάσταση του εθνικού θέματος για την Κρήτη ήλθε στα τέλη της άνοιξης του επόμενου χρόνου, του 1913, με τη συμφωνία του Λονδίνου, την οποία επικύρωσαν την ίδια χρονιά οι συμφωνίες του Βουκουρεστίου, τον Αύγουστο, και της Αθήνας, τον Νοέμβριο.

Το χειρόγραφο της Συμφωνίας του Λονδίνου, που υπεγράφη ανάμεσα στις βαλκανικές χώρες, στις 30 Μαΐου 1913. Οι υπογραφές των αντιπροσώπων τους σφραγίζονται με βουλοκέρι. Το κείμενο υπάρχει στα αρχεία υπουργείου Εξωτερικών της Βουλγαρίας

Η φωτογραφία υπάρχει στα βουλγαρικά αρχεία και απεικονίζει τους πρωθυπουργούς και τους εκπροσώπους των βαλκανικών κρατών κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων της Διάσκεψης του Λονδίνου, τον Δεκέμβριο του 1912. Καθιστός στο κέντρο διακρίνεται ο Έλληνας πρωθυπουργός, Ελ. Βενιζέλος, που συχνά επισκεπτόταν το Λονδίνο για τη συνέχεια των συζητήσεων, οι οποίες κράτησαν σχεδόν 5,5 μήνες.

Ένα φιλμ ιστορικό ντοκουμέντο

Ένα σπάνιο φιλμ υπάρχει στα αρχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών και της ΕΡΤ από τις εκδηλώσεις της 1ης Δεκεμβρίου 1913, για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στην εισαγωγή αναφέρεται η ημερομηνία 14-12-1913, που ήταν σύμφωνα με το ευρωπαϊκό ημερολόγιο, που ίσχυσε μετά το 1922 στην Ελλάδα.

Η ταινία ανοίγει με γενική άποψη του λιμανιού των Χανίων. Αξιωματικοί αναμένουν στην προκυμαία την αποβίβαση των επισήμων. Στα ανοιχτά του λιμανιού διακρίνονται το θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» και τα πλοία που το συνοδεύουν. Πλήθος κόσμου έχει συγκεντρωθεί στην προκυμαία και σε πλοιάρια που πλέουν κοντά στην ακτή.

Πλάνο από κινούμενη άμαξα καταγράφει την κίνηση πεζών και οχημάτων σε δρόμο της πόλης, η οποία είναι στολισμένη με μεγάλες ελληνικές σημαίες. Άκατος κατευθύνεται από την προκυμαία προς το «ΑΒΕΡΩΦ». Στο κατάστρωμα του πλοίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος με ημίψηλα ποζάρουν στο φακό.

Απόψεις των πλοίων και των σημαιοστολισμένων δρόμων των Χανίων. Ο τότε μονάρχης Κωνσταντίνος αποβιβάζεται από άκατο και κατευθύνεται πεζός στο φρούριο Φιρκά συνοδευόμενος από τον πρωθυπουργό  και τους άλλους επισήμους, ενώ πλήθος κόσμου τους επευφημεί.

Στο στολισμό του χώρου διακρίνεται μαζί με σημαιάκια και το βασιλικό μονόγραμμα Κ. Στο φρούριο Φιρκά ποζάρουν στο φακό ο μονάρχης, ο πρωθυπουργός και οι επίσημοι, καθώς και ο Αναγνώστης Μάντακας και άλλοι Κρητικοί οπλαρχηγοί με τοπικές ενδυμασίες.

Την πανηγυρική έπαρση της σημαίας συνοδεύουν κανονιοβολισμοί από τα πολεμικά πλοία. Ο Κωνσταντίνος και οι άλλοι επίσημοι αποχωρούν μέσα σε ενθουσιώδη ατμόσφαιρα και μεταβαίνουν στο Διοικητήριο. Ακολουθεί δεξίωση.

Οι εφημερίδες των ημερών

Παρουσιάζουμε επίσης τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής, που με θριαμβευτικό τρόπο κατέγραψαν το ιστορικό γεγονός. Παράλληλα, αναδημοσιεύουμε ρεπορτάζ της «Εστίας» από τις εκδηλώσεις για την ένωση της Κρήτης κι ένα κείμενο της Ρεθυμνιώτισσας πρωτοπόρου του γυναικείου κινήματος Καλλιρρόης Παρρέν που δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Κυριών», που εξέδιδε η ίδια, στο τεύχος 15-30 Νοεμβρίου 1913 (φυσικά η εφημερίδα είχε εκδοθεί μετά την 1η Δεκεμβρίου, αλλά προφανώς η ημερομηνία που αναγραφόταν σχετιζόταν με τα γεγονότα του δευτέρου δεκαπενθημέρου του Νοεμβρίου που φιλοξενήθηκαν σ’ αυτήν).

Η μεγάλη εορτή της Eνώσεως

(ΕΣΤΙΑ)

Η πόλις ηγρύπνησε στολιζομένη. Εορτάζει δε και ο ουρανός, αποκατασταθείσης από της νυκτός της γαλήνης και ανατείλαντος εαρινού ηλίου. Οι δρόμοι παρουσιάζουν όψιν λειμώνων ευωδιαζόντων από τας μυρσίνας. Παντού είναι ανηρτημέναι Βυζαντιναί σημαίαι μεταξύ των κυανολεύκων.

Συνωστίζονται παντού χωρικοί υψηλόκορμοι ζώσαι εικόνες του Θεοτοκοπούλου. Τα Κρητικόπουλα εις σμήνη κυκλοφορούν με της φουφουλίτσες των.

Από του Νικηφόρου Φωκά του εκδιώξαντος εκ Κρήτης τους Αραβας πρώτην φοράν Ελλην βασιλεύς αποβιβάζεται εις την νήσον.

Η αποβάθρα ξεχαρβαλωθείσα υπό της τριημέρου θυέλλης, ευπρεπίσθη το κατά δύναμιν. Μυρτοστολισμένη επίσης είναι και η έπαλξις του Φιρκά.

Την πρωίαν η Κρητική χωροφυλακή διήλθε τας οδούς σαλπίζουσα το εωθινόν.

Την 6ην πρωϊνήν κατέπλευσεν η “Μυκάλη” γεμάτη Κρήτας εγκατεστημένους εν Αθήναις και Πειραιεί.

Την 7ην εσημειώθη ο “Αβέρωφ”.

Ο γενικός θρησκευτικός αρχηγός των Μουσουλμάνων της νήσου Κρήτης Μεχμέτ Σεμουτλή, ιεροδικεύων ενταύθα, αρχηγός δε των χορευτών Δερβισών Μεβλεβήδων, προσφωνεί διά της “Εστίας” των Βασιλέα Ελευθερωτήν ως εξής:

Μεγαλειότατε!

“Ενθουσιά ο λαός της Κρήτης δια την έλευσιν της Υμετέρας Μεγαλειότητος εις την νήσον μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι εν όσω υπάρχει Κυβέρνησις δικαία, πάντες οι υπήκοοι της Υμ. Μεγαλειότητος θα ώσιν Αυτή ειλικρινώς αφωσιωμένοι, καθώς και ο εν τη νήσω ευρισκόμενος Μουσουλμανικός πληθυσμός.

“Υπό την Υψηλήν αιγίδα της Υμ. Μεγαλειότητος ελπίζομεν οι Μουσουλμάνοι της Κρήτης να περνούν μετά των συμπατριωτών των εν αρμονία, και ότι και αυτοί θα ευτυχήσουν μαζή των.

“Ευχόμενοι τούτο, πάντες μια καρδία. Σας λέγομεν το: Καλώς ωρίσατε εξ όλης ψυχής.

“Ζήτω η Α.Μ. ο Βασιλεύς!”

Ο ενταύθα γενικός Πρόξενος της Ρωσσίας κ. Λαμπάτσωφ ως εξής εκφράζεται επί τω ευτυχεί γεγονότι:

– “Δεν έχω αμφιβολίαν ότι η άφιξις της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου θέτει ένδοξον σφραγίδα εις την Κρητικήν εποποιΐαν. Η ηρωϊκή νήσος βλέπει σήμερον το τέλος του μαρτυρίου της. Της εύχομαι εξ όλης ψυχής πάσαν ευημερίαν”.

Την 9ην ακριβώς ο “Αβέρωφ” αι “Σπέτσαι” και δύο αντιτορπιλλικά διαγράφουν καμπύλην προ της Χαλέπας και αγκυροβολούν προ των Χανίων, σημαιοστολιζόμενα.

Δέκα λεπτά κατόπιν ο Γεν. Διοικητής κ. Ρούφος ανήλθεν επί του “Αβέρωφ” δια να χαιρετίση τον Βασιλέα. Οι πρόξενοι εν στολή αναμένουν εις την αποβάθραν μετά των Αρχών και των Σωματείων, φερόντων και τα λάβαρά των. Την εμφάνισιν του Ελληνικού στόλου χαιρετίζουν επί ημίωρον ήδη δια χαρμοσύνων κωδωνοκρουσιών οι κώδωνες όλων των Εκκλησιών της πόλεως.

Το Προεδρείον της Βουλής, αποβιβασθέν των “Σπετσών”, αναμένει και αυτό μετά των προξένων και των άλλων αρχών εις την αποβάθραν, από της οποίας μέχρι του ναού είνε παρατεταγμένη η χωροφυλακή.

Ο Βασιλεύς απεβιβάσθη ακριβώς την 10ην ώραν εν μέσω πανδαιμονίου κανονιοβολισμών θυέλλης ζητωκραυγών και συριγμάτων των σειρήνων των πλοίων. Ιδιαιτέρως χαρακτηριστικόν είνε, ότι ουδέ εις πυροβολισμός ερρίφθη ουδέ εν χειροκρότημα ηκούσθη.

Ο Βασιλεύς απεβιβάσθη εις το Τελωνείον με την μεγάλην ατμάκατον του “Αβέρωφ”, προσφωνήσαντος του Εισαγγελέως των Εφετών κ. Ζουρίδου.

Ο Βασιλεύς κατόπιν εχαιρέτησε τους Προξένους όπου δε διέκρινε το μάτι Του γέροντας αγωνιστάς, επροχώρει πρώτος και έσφιγγεν ανοικτόκαρδα καθενός το χέρι. Οι αγωνισταί αντί παντός άλλου χαιρετισμού δακρύοντες του εφώναζαν:

– Χριστός Ανέστη Βασιληά!

Η Μεγαλειότης του έφερε στολήν στρατηγού, ο Διάδοχος υπασπιστού και ο πρίγκηψ Αλέξανδρος την στολήν του βαθμού του.

Ηγουμένου του Βασιλέως μετά των πριγκήπων, του Πρωθυπουργού μετά του προέδρου της Βουλής, του Γεν. Διοικητού, των προξένων και όλων των άλλων, η πομπή κατευθύνεται προς τον καθεδρικόν ναόν.

Ο Επίσκοπος Χανίων και Αποκορώνου Αγαθάγγελος φέρων λευκόν χρυσοποίκιλτον σάκκον προσφωνεί από της εξωθύρας του ναού των Εισοδίων της Παναγίας τον Βασιλέα, ιστάμενον επί της επί τούτω στηθείσης εξέδρας, ραινόμενον δε δι’ ανθέων υπό των μαθητριών του Παρθεναγωγείου εκ της προς την πλατείαν θυρίδος του γυναικωνίτου. Περίληψις της προσφωνήσεως του Επισκόπου έχει ως εξής:

“Μεγαλειότατε Βασιλεύ!

“Η Κρήτη η οποία υπέρ πάσαν Ελληνικήν γην ποταμούς έχυσεν αιμάτων υπέρ της ελευθερίας αυτής και εναγωνίως περιέμενε την ημέραν ταύτην, δονείται σήμερον από χαράν υποδεχομένη πανηγυρικώς εν τη πρωτευούση αυτής Σε, τον μεγαλουργόν Στρατηλάτην, τον τροπαιοφόρον μαχητήν, τον δαφνοστεφή Βασιλέα της!”…

“Αι μακάριαι ψυχαί των ημιθέων ηρώων πατέρων και αδελφών ημών, οίτινες κατά καιρούς ηγωνίσθησαν υπέρ της ελευθερίας και διαπύρως επόθησαν να ίδουν την ημέραν ταύτην, πλην, φευ! δεν ηξιώθησαν, σήμερον, επί κεφαλής έχουσαι την μακαρίαν ψυχήν του αλήστου μνήμης αοιδίμου Πατρός Σου, ευλογούσι Σε πατούντα ως Βασιλέα το ιερόν έδαφος το συνέχον τα άγια αυτών λείψανα”.

Ο Επίσκοπος εξακολουθεί εκφράζων την υπερηφάνειαν του Εθνους, “διότι τοιούτον έχομεν Βασιλέα”, επίσης δε και την ευγνωμοσύνην πάντων δια τους “ενδόξους υπέρ Πατρίδος αγώνάς Του, τους εξασφαλίζοντας Αυτώ αναλλοίωτον την πίστιν και την αφοσίωσιν του Λαού Του”.

Η προσφώνησις του Επισκόπου τελειώνει με το ρητόν του Ησαΐου λέγοντος:

Ενισχύσει Κύριος την χείρα αυτού εν τω εξάγειν εκ των εσμών τους δεδεμένους.

Μετά την προσφώνησιν του Επισκόπου ο Βασιλεύς, κατερχόμενος της εξέδρας υπό τας μυριοστόμους ζητοκραυγάς και επευφημίας του λαού, εισέρχεται εις τον νανόν, ενώ οι χοροί ψάλλουν το “Σώσον, Κύριε τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου”.

Μετά το τέλος της δοξολογίας η πομπή ολόκληρος ηγουμένου του Σταυρού, κατευθύνεται προς την έπαλξιν του Φιρκά, όπου ο Βασιλεύς φθάνει ακριβώς την ενδεκάτην παρά τέταρτον και ανέρχεται εις την επί τούτου εξέδραν.

Επί του Φιρκά όταν έφθασεν η πομπή, ο Επίσκοπος Χανίων ετέλεσεν αγιασμόν, ενώ οι παρακολουθήσαντες από της Εκκλησίας χοροί έψαλλον το “Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ εκουσίως”.

Ο Επίσκοπος ερράντισεν ακολούθως τον Βασιλέα και καθηγίασε την σημαίαν, ενώ οι χοροί έψαλλον: “Τη υπερμάχω εγείρονται τρόπαια χαίρε, δι’ ής εχθροί καταπίπτουσι”.

Την στιγμήν καθ’ ήν η σημαία υψούτο υπό του Βασιλέως και τα πλοία του Ελληνικού στόλου εχαιρέτιζον αυτήν δι 101 κανονιοβολισμών, οι χοροί έψαλλον:

“Ανδρών ηρώων προμάχων πατρίδος των, πεσόντων ευσεβώς, αιωνία η μνήμη” και τα πλήθη φρενητιωδώς εζητωκραύγαζον.

Η σημαία υψώθη ακριβώς την 11.5’π.μ. Το λευκοκύανον του Ελληνισμού σύμβολον παρέδωκαν εις τον Βασιλέα οι αγωνισταί Γιάνναρης και Μάντακας, προσέδεσε δε την σημαίαν η Α.Μ., ανασύραντος το σχοινίον κατόπιν του καπετάν Μάντακα.

Θαυμασίως ωραία υπήρξε και η σκηνή καθ’ ήν επί του Φιρκά, ευθύς μετά την ανύψωσιν της Σημαίας, ο Βασιλεύς εκάρφωσεν ιδιοχείρως εις τα στήθη των γηραιών αγωνιστών Μάντακα και Χατζημιχάλη Γιάνναρη, 94 ετών του πρώτου 88 του δεύτερου, τον Χρυσούν Σταυρόν του Σωτήρος.

Ιδιαιτέρως χαρακτηριστικόν είνε ότι ο Χατζημιχάλης έχει και αναμνήσεις του Φιρκά, εις το φρούριον του οποίου εκρατήθη φυλακισμένος επί Τουρκοκρατίας επί χρόνον πολύν.

– Ο διαπρεπής και διάθερμος φιλέλλην Ιταλός βουλευτής κ. Ροβέρτος Γκάλλι απέστειλε την εσπέραν χθες προς τον κ. Ρούφον το εξής τηλεγάφημα:

“Από τριάκοντα και πλέον ετών υποστηρίζω όση εμοί δύναμις την ένωσιν της ηρωικής Κρήτης μετά της Μητρός Πατρίδος Ελλάδος. Μετέχω επομένως της αγίας τελετής της αύριον με ενθουσιώσαν ψυχήν”.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ ΤΡΑΝΗ

(“Εφημερίς των Κυριών”)

Η Κρήτη απεδόθη εις την μητέρα της. Θα έλεγε κανείς πως έπρεπε να μεγαλώση πρώτα η Ελλάς, να δυναμώση η αναιμική, η κάτισχνη μητέρα, να γείνη χώρα τιμημένη και μεγάλη και ένδοξος για να χωρέση στην αγκάλη της την δυνατήν, μια τόσον υπερήφανον μεγαλειότητα.

Ο τίτλος μη φανή παράξενος και μην ξαφνίση άλλες αδελφές, από τας νέας χώρας που απελευθέρωσεν ο μέγας Κωνσταντίνος ο Δωδέκατος. Η Κρήτη μόνη μέσα σ’ όλους τους λαούς της Γης και μέσα εις τας χώρας τας ιστορικάς στέκεται υψηλά και υπερήφανα σαν μάννα του πανάρχαιου πολιτισμού, ωσάν πατρίδα των Ελληνικών θεών, που μέσα εις τους κόλπους της εθήλασαν το γάλα της Αμαλθείας αιγός.

Ο Κρόνος ο πανάρχαιος του Ελληνικού Ολύμπου πρόγονος, ήτο ο τρομερός πατέρας της φυλής, που και τα ίδια του παιδιά κατέτρωγε για να μη γείνουν μεγαλείτερα απ’ αυτόν. Ητο λοιπόν μεγάλη και τρανή η Κρήτη πάντοτε και είνε η μάννα αυτή και η αρχόντισσα με τα παλάτια της και τους ναούς της τους περίλαμπρους, με της γυναίκες της ξεχωριστές στην ωμορφιά, στη χάρι και στην πολυτέλεια.

Ητο μεγάλη η Κρήτη, η εξχωριστή αρχόντισσα και της φυλής κυρίαρχος, αφού κι αυτό της Αθηνάς το άστυ φόρον παρθένων και παλληκαριών της πλήρωνε.

Ητο μεγάλη πάντα η αήττητη, όταν αιώνας όλους επολέμησαν για την κατάκτησίν της, οι άρχοντες των τότε θαλασσών, της Βενετίας οι Δόγαι και οι πρίγκηπες.

Ητο μεγάλη κι ύστερα που τους τυράννους και κατακτητές Ανατολής και Δύσεως έκαμε και την καταγωγήν των και την γλώσσαν των να χάσουν, και χωρίς να καταλάβουν νικημένοι από νικηταί να ευρεθούν.

Ητο μεγάλη η υπερήφανη αρχόντισσα κι όταν ακόμη οι στόλοι των Δυνάμεων εκανοβολούσαν με κανόνια δυνατής ολκής το μικρόν φρούριον, εις το οποίον λεοντάρια ατρόμητα τα Κρητικόπουλα εσκαρφάλωναν για να υψώσουν την σημαίαν την Ελληνικήν.

Τα χρόνια της σκλαβιάς της τ’ αναρίθμητα μόνον με επαναστάσεις και ανταρσίες ημπορούν να μετρηθούν. Χειρότερη από τα ηφαίστεια, που κάθε λίγο ξεκουνούν την Γη και κάθε τόσο φλόγες και καπνούς στον ουρανό πετούν, η Κρήτη έμεινε το άσβεστο ηφαίστειο, που γενεές και γενεές το ακολούθησαν να φλέγη και να καίη την αιματωμένη γη και λάβα πύρινη να χύνη και ν’ απλώνη στους κάμπους που ανθεί η λεμονιά και όπου τα χρυσόμηλα μυρίζουν τον αέρα.

Τ’ Αρκάδι φρούριο απόρθητο, εις την φωτιά ενός απ’ τους πολλούς πολέμους σαν πυροτέχνημα τινάχθηκαν στον ουρανό, με τάγματα από μοναχούς πολεμιστάς, που για καμπάνες είχαν την κλαγγήν των όπλων των και για λιβάνι τον καπνό του μπαρουτιού.

Μάννα μεγάλη κ’ ένδοξη αυτή, με γάλα γέννησε κι έθρεψε παιδιά, λεβέντες και πρωτοπαλλήκαρα ηρωϊκά και φημισμένα εις τα πέρατα της Γης. Στης Τέχνες, εις την Επιστήμη και τα γράμματα κι εις κάθε ωραιότητα του νου και της ψυχής, ακόμη και εις το πειο σοφά και δύσκολα, να κυβερνούν λαούς και χώρες να υψώνουν ωσάν γίγαντας.

Αυτή ‘ναι η Κρήτη, που είχε ιδεί το αίμα της σαν ποταμός να χύνεται και τα βουνά της υψηλότερα να γίνωνται από της εκακόμβες των οστών της αναρίθμητες. Αυτή ‘ναι η Κρήτη, που με τα ματωμένα χέρια της της αλυσσίδες της σκλαβιάς εσύντριψε και γίγαντας ωρθώθη στη Μεσόγειο, αυτοκρατόρισσα πορφυρογέννητη και ένδοξη, τον Κωνσταντίνο, τον μεγάλο σαν αυτήν, εις την αγκάλη της να σφίγξη δοξασμένον νικητήν και άρχοντα.

Για την ανάστασιν μιας τέτοιας χώρας παντοδύναμης και εις τα πέρατα της Γης μοναδικής δεν πήγαιναν λουλούδια και σημαίες και μυρτιές και λόγια διαβασμένα στο χαρτί. Αυτά είνε στολίδια που ταιριάζουν μόνον εις θνητούς κοινούς, εις πανηγύρια, γάμους και εορτές και εις πολιτικά συμπόσια.

Για την μεγάλην και ξεχωριστήν πανήγυριν μιας φυλής ανδρείων, που δεν εταπεινώθηκε ποτέ στους ισχυρούς, αλλ’ ούτε εις τον τύραννον εμπρός χαμήλωσε το μέτωπον, μεγάλα έτρεπε τιμής και ανδρείας τρόπαια να υψωθούν και με παιάνας και αγώνας γυμνικούς, σαν στους παληούς καλούς καιρούς, να τιμηθή η ημέρα της ενώσεως.

Και η Κρήτη απ’ άκρη σ’ άκρη, πολιτείες και χωριά, τρεις να προσφέρη ημέρες και τρεις νύκτες συνεχείς στους γέρους καπετάνιους, και στα ανδρεία της παιδιά κάθε μοσχάρι σιτευτό και κάθε εκλεκτό κρασί, γεύματα και συμπόσια Ομηρικά, κάτι σαν είδος κοινωνίας θεϊκής, κάτι που να τιμά και ν’ ανασταίνη μαζή με την σημερινή χαρά το μεγαλείον και την δόξαν του πρώτου και του πειο αρχαϊκού πολιτισμού.

Και στους γέρους καπετάνιους και στα λεβεντόπαιδα, κρασί νέκταρ να κερνούνε κόρες διαλεχτές με κορμιά κυπαρισσένια κι’ αρχοντιά πολλή, Καριάτιδες της Κρήτης ολοζώντανες. Και χορούς εις της πλατείες και εις τους αγρούς να χορεύουν τρεις ημέρες και τρεις νύκτες με της λύρας το τραγούδι το ξεχωριστό για την νίκην και την δόξαν της μητέρας της μεγάλης και τρανής.

Κ. Παρρέν