Ο Μαγικός Κόσμος των Συμβόλων και των Αρχετύπων

Ένα ταξίδι αυτογνωσίας μέσα στον μαγικό κόσμο των συμβόλων που στέκει δίπλα μας έτοιμος να μας αποκαλύψει αλήθειες πέρα από κάθε προσδοκία. Ανακαλύπτοντας τον θεμελιώδη ρόλο των συμβόλων στην εσωτερική εξέλιξη του ανθρώπου και τους τρόπους με τους οποίους αυτά αφυπνίζουν τη συνείδηση.

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα Σύμβολα στη ζωή μας; Κάθε μέρα, κάθε στιγμή, από τα πρώτα παιδικά χρόνια μέχρι τα πιο βαθιά γεράματα, ερχόμαστε συνέχεια σε επαφή με έναν ολόκληρο κόσμο λέξεων, όρων και εικόνων, που επιδρούν άλλοτε επιφανειακά και άλλοτε πιο βαθιά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας. Επιδρούν στη σκέψη και πολλές φορές στην εξελικτική πορεία μας, τόσο σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο όσο και σε σχέση με τον εαυτό μας. Κι όμως, σπάνια συνειδητοποιούμε την επιρροή και τις αδιόρατες αλλά πραγματικές μεταβολές που ασκούν επάνω μας.
Πόσοι από μας άραγε αναρωτήθηκαν για τα παραμύθια που άκουσαν ή διάβασαν στην παιδική τους ηλικία. Ένας ονειρικός κόσμος από μάγους, γίγαντες, μαγεμένες βασιλοπούλες, ιπτάμενα χαλιά, μυθικά βουνά και δάση, τέρατα, πλάσματα με παράξενες ιδιότητες, στοιχειακά και νάνοι, ζώα άγρια και ήμερα που μιλούν και κινούνται σαν άνθρωποι, θαυμαστές χώρες και βασίλεια πέρασαν μέσα από τη φαντασία μας και χαράχθηκαν στο υποσυνείδητό μας. Ζήσαμε μέσα από ταινίες την αιώνια νεότητα του Πίτερ Παν, τον αγώνα του θαρραλέου Ρομπέν των Δασών που στέκει στο πλάι κάθε αδικημένου. Ταυτιστήκαμε με αυτούς τους ήρωες, ενώ μαγευτήκαμε από τις ιστορίες εξερεύνησης της Αφρικής και των απροσπέλαστων περιοχών του πλανήτη μας. Γίναμε εξερευνητές, ατρόμητοι καουμπόι, στρατιώτες της ελευθερίας, γενναίοι πολεμιστές του καλού που τελικά κατανικά κάθε κακό, αστροναύτες που κατακτούν την απεραντοσύνη του διαστήματος...Στο σχολείο, επίσης, για πρώτη φορά ήρθαμε σε επαφή με κάθε είδους σύμβολα που συνόδευαν και συνόψιζαν τις γνώσεις μας στα μαθηματικά, στη φυσική, στη γεωγραφία και σε άλλες επιστήμες.
Στους δρόμους και στις πινακίδες των καταστημάτων, σε αεροδρόμια και σε λιμάνια, σε βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια, σύμβολα και σημάδια μας μιλούν με συντομία για έννοιες κοινές σε όλους μας, χωρίς την ανάγκη μεσολάβησης προφορικού λόγου. Και όλα αυτά, με τη συνεχή τους επανάληψη, αφήνουν τα ίχνη τους στον εσωτερικό μας κόσμο, άλλοτε συνειδητά, άλλοτε ασυνείδητα, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε ατόμου.
Έχετε ποτέ σκεφτεί σε πόση έκταση οι αφίσες και τα σποτ διαφημίσεων -στους δρόμους και την τηλεόραση- χρησιμοποιούν τη γλώσσα των συμβόλων; Σκληροί και ατρόμητοι άντρες μάς παρακινούν να καπνίσουμε μια ορισμένη μάρκα τσιγάρων, υπενθυμίζοντάς μας έμμεσα τα όνειρα της παιδικής μας ηλικίας, υπονοώντας ότι θα γίνουμε όμοιοι με αυτούς. Θελκτικές υπάρξεις, γεμάτες μυστήριο, στέκονται δίπλα στην τάδε μάρκα αυτοκίνητου μεταφέροντας το μήνυμα: αν αγοράσεις αυτό το αυτοκίνητο, κανένα θηλυκό δε θα μπορεί να σου αντισταθεί. Η τάδε κολόνια, αν τη φοράς, θα σου θυμίζει ειδυλλιακά τοπία και... τρυφερές στιγμές. Κάποιο άλλο άρωμα θα σε φέρνει στον κόσμο του μυστήριου και θα σέρνει κάθε αρσενικό από πίσω σου, ενώ κάποιο άλλο τρίτο μυρωδικό θα σε κάνει ανεξάρτητο, πλούσιο, κυρίαρχο της ζωής. Ακόμη και η γεύση ενός συγκεκριμένου οινοπνευματώδους θα μπορούσε να σου χαρίσει την ποθητή φυγή -και τις ονειρικές φαντασιώσεις ελευθερίας που συμβολίζει ο καλπασμός ενός περήφανου άλογου. Είναι αληθινά περίεργα το πόσο ο συμβολισμός μέσα από τη διαφήμιση στοχεύει στην αφύπνιση των ενστικτωδών, ενδόμυχων, επιθυμιών μας.Ας μεταφερθούμε, όμως, σε έναν κόσμο που λειτουργεί κατά κύριο λόγο με σύμβολα - στον κόσμο της Tέχνης. Οι διάφορες μορφές της δεν είναι παρά έκφραση της γιγάντιας δύναμης που κρύβεται μέσα σε μία και μοναδική λέξη: έμπνευση.
Συμβολισμός στη μουσική: από τον εκστασιασμό της Ποιμενικής μέχρι το μυστικιστικό συναίσθημα που ξυπνάει ο Μαγεμένος Αυλός. Από τους ψιθυριστούς απόηχους των εσωτερικών κόσμων που ξυπνάει ο ήχος του σιτάρ, μέχρι την εμπειρία της χαράς και της μελαγχολίας μιας ολόκληρης ζωής που κρύβεται στην πανάρχαια μουσική των Ίνκα.
Συμβολισμός και στο χορό... Χορός που μπορεί να μεταδώσει το γαλήνιο πέταγμα του κύκνου στα ήρεμα νερά μιας λίμνης, αλλά και o Θρακιώτικος χορός, o πολεμικός, που μπορεί να ξυπνήσει απόκρυφες πτυχές της θέλησης και του πραγματικού εκστασιασμού.
Συμβολισμός στο θέατρο, συμβολισμός στον κινηματογράφο, συμβολισμός στη φωτογραφική τέχνη. Όσοι παρακολουθούν από κοντά το πολιτιστικό ρεύμα της εποχής μας, έρχονται συχνά σε επαφή με κάθε είδους σύμβολα και αλληγορίες. Η σύγχρονη ζωγραφική και γλυπτική αποκαλύπτουν περισσότερο από ποτέ άλλοτε τις εσωτερικές ανησυχίες και τα μηνύματα που θέλει να μεταδώσει ο καλλιτέχνης στο κοινό του -με εικόνες, χρώματα και σχήματα.

Φέρτε στο νου σας τον Εσταυρωμένο του Σαλβαντόρ Νταλί. Εισέλθετε μέσα στην εικόνα και δεχθείτε εκείνο που έχει να δώσει: Θυσία γήινη, Θυσία συμπαντική, Κοσμική Σταύρωση, Διάστημα, Απεραντοσύνη. Από την πλευρά της η επιστήμη, χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί ένα πλήθος από σύμβολα, άλλα πολύ παλιά και γνωστά, άλλα πιο νέα και σχετικά άγνωστα. Εδώ, θα πρέπει να τονίσουμε ότι, η υπόθεση της δημιουργίας των συμβόλων είναι συνάρτηση της ολοένα αυξανόμενης εμπειρίας και γνώσης της ανθρωπότητας. Κληρονομήσαμε σύμβολα, αλλά και δημιουργήσαμε σύμβολα. Αυτά τα νέα σύμβολα που δημιουργήσαμε, κρύβουν μέσα τους μία απλή, αλλά αντικειμενική αλήθεια, μια ορολογία, μια γλώσσα ακατανόητη στους «αμύητους» που κρύβεται στο κάθε σημαδάκι, στο κάθε σχήμα.Υπάρχουν σύμβολα έχουν φτάσει σε μας μέσα στο πέρασμα των αιώνων, από τις κάθε είδους μυθολογίες, παραδόσεις, λατρείες και θρησκείες. Έγιναν μια γλώσσα διεθνής, που μεταφέρει στα πέρατα του πλανήτη έννοιες δυσκολονόητες από το ανθρώπινο μυαλό: ο σταυρός, το δέντρο, ο ήλιος, το φεγγάρι, το λιοντάρι, το γιν-γιανγκ, οι διάφορες μαντάλα, το σύμβολο του άπειρου, το σπαθί, το κατώφλι, ο πύργος, η παρθένα, ο θυσιασμένος θεός, οι δύο στήλες, ο κύκλος, το τετράγωνο, η πυραμίδα και χίλια δυο άλλα, μεταφέρουν έννοιες βαθύτερες από αυτές που παρουσιάζει το αποτυπωμένο τους σχήμα. Γιατί, ουσιαστικά, η εικόνα ή το σχέδιο δεν είναι παρά η συμπυκνωμένη καταγραφή μιας ιδέας ή μιας σειράς ιδεών, ή ακόμη και μιας ολόκληρης ιστορίας, όπως συμβαίνει με τα κινεζικά ιδεογράμματα.

Ας πλησιάσουμε τώρα τη μυστηριώδη περιοχή του ονείρου. Μια περιοχή με την οποία έχουν ασχοληθεί όλα τα ρεύματα ψυχολογίας και που για χάρη της έχουν γραφεί αρκετές διατριβές. Στα όνειρα περιέχονται εικόνες και συνειρμοί ιδεών, που η δημιουργία τους δεν οφείλεται στο συνειδητό νου. Παρουσιάζουν ένα μέρος της ψυχικής μας δραστηριότητας, συνήθως με συγκαλυμμένο τρόπο. Εδώ, τα σύμβολα δεν είναι παρά ένα προϊόν της ίδιας μας της ψυχής, γεμάτα με ενδείξεις και υπαινιγμούς για τις ψυχικές μας τάσεις.
Τα περισσότερα όνειρα βυθίζονται στο ασυνείδητο, πριν ακόμη τα αντιληφθούμε. Μερικά τα θυμόμαστε για λίγο και τα ξεχνάμε μόλις απορροφηθούμε στο ρυθμό της συνειδητής ζωής. Και ελάχιστα μπορεί να μείνουν ανεξίτηλα και χαραγμένα στη συνείδησή μας. Άλλα είναι μπλεγμένα, άλλα πιο καθαρά, σε άλλα βλέπουμε τον εαυτό μας, σε άλλα όχι. Πάντα, όμως, καταλαβαίνουμε ότι πίσω από τις εικόνες και τη δράση τους κρύβονται μηνύματα που δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε. Εντούτοις υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να οδηγηθούμε σε ερμηνείες των συμβόλων και των εικόνων που αναδύονται από τα όνειρά μας. Φέρνοντας λοιπόν στο νου μας τα παιδικά παραμύθια, τα σχολικά χρόνια, τις επιστήμες, τον κόσμο της τέχνης, μπορούμε να αναλογιστούμε πόσο βαθύ και πλατύ είναι το φάσμα που καλύπτουν στη ζωή μας τα σύμβολα. Ας ανατρέξουμε στο παρελθόν και ας αναγνωρίσουμε το ρόλο τους στην εξελικτική μας πορεία. Ας τα δούμε σε συνάρτηση με τον εαυτό μας και σίγουρα θα αναγνωρίσουμε τη μαγεία που ασκούν επάνω μας. Πραγματικά, τα σύμβολα αποτελούν ένα μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα από εκείνα που θα μπορούσαν να γίνουν το κλειδί για την πύλη του εσωτερικού μας κόσμου.

Η Προέλευση των Συμβόλων

Ιχνηλατώντας το ιστορικό παρελθόν της ανθρωπότητας, δύσκολα θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε την προέλευση των συμβόλων. Οι περισσότεροι συγγραφείς συμφωνούν ότι οι αρχές της συμβολιστικής σκέψης βρίσκονται στους προϊστορικούς χρόνους. Λέγεται ότι στο τελευταίο μέρος της Παλαιολιθικής Εποχής οι πρωτόγονοι άνθρωποι λάτρεψαν και απεικόνισαν εκείνα τα στοιχεία του περιβάλλοντος, από τα οποία εξαρτάτο η επιβίωσή τους: αστερισμούς, τοπία, φυτά, ζώα και πέτρες. 

Οι Σνάιντερ και Μπέρτλοτ θεωρούν ότι κατά τη Νεολιθική Εποχή -ίσως την τέταρτη χιλιετηρίδα πριν τους ιστορικούς χρόνους- για πρώτη φορά ο άνθρωπος υπέστη αυτή τη μεγάλη μεταμόρφωση, που τον προίκισε με τα δώρα της δημιουργίας και της οργάνωσης. Ιδιότητες που τον ξεχώρισαν από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Ο άνθρωπος σε αυτό το σημείο της ιστορίας του φαίνεται ότι πέρασε μέσα από τα διαδοχικά στάδια του ανιμισμού, του τοτεμισμού και των μεγαλιθικών σεληνιακών και ηλιακών λατρειών. Από τις λίγες ανακαλύψεις που έχουν γίνει για αυτή την περίοδο της εξέλιξής του, φαίνεται ότι τα πιο αξιοσημείωτα πολιτιστικά στοιχεία είναι: κυκλώπεια κτίρια, αναμνηστικές πέτρες, πέτρες-κατοικίες των ψυχών, πέτρινοι κύκλοι, η θυσία του βοδιού, στολίδια σε σχήμα ματιού, πλοία νεκρών, οικογενειακά δέντρα, συνθηματικά τύμπανα, η πυρά της θυσίας και οι λαβύρινθοι. Είναι αυτά ακριβώς τα στοιχεία που διατήρησαν σχεδόν ανέπαφη τη συμβολική τους μορφή μέσα από τους αιώνες. Οι μελετητές των στοιχείων της νεολιθικής περιόδου διακρίνουν τα στάδιά της από το γεγονός ότι πρώτα υπήρχε μια προτίμηση για τις στατικές και γεωμετρικές μορφές, οι οποίες εξελίχθηκαν τελικά σε συλλήψεις οργανωτικές και δημιουργικές. Έτσι, περιείχαν μυθικά ζώα, μουσικά όργανα, μαθηματικές προτάσεις, αριθμητικές ιδέες, αστρονομία και τονικό σύστημα με αληθινά μουσικούς ήχους.

Το πέρασμα από τα τοτεμικά μυστικιστικά στοιχεία, σε ένα προχωρημένο πολιτισμό, εξηγούν μερικά από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του νέου μυστήριου... Όλος ο κόσμος συλλαμβάνεται κάτω από το ανθρώπινο σχέδιο και τα φαινόμενα της φύσης γίνονται αντιληπτά από την ανθρώπινη συνείδηση που λειτουργεί με πολλούς ρυθμούς. Η αγροκαλλιέργεια και τα κατοικίδια ζώα ήταν μια πραγματικότητα για τους Χαλδαίους και τους Αιγύπτιους πολύ πριν αρχίσει η ιστορική περίοδος. Μαζί με αυτά η ανθρωπότητα ανακάλυψε τον ετήσιο «ρυθμό» ανάπτυξης, τη σπορά, την άνθιση, την ωρίμανση και τη συγκομιδή. Έφτιαξε ημερολόγια, συσχέτισε την παλίρροια και τις φάσεις της σελήνης, καθόρισε τη σχέση ουρανού και γης και προσδιόρισε τα σημεία του ορίζοντα. Βρήκε τις σχέσεις ανάμεσα στις ποικίλες μορφές της επτάδας (όπως πλανητικοί θεοί, χρώματα και ημέρες της εβδομάδας) και ανάμεσα στις μορφές της τετράδας (όπως είναι οι εποχές ή τα στοιχεία).

Η ανθρωπότητα, αργά αλλά σταθερά, βάδισε στα επόμενα στάδια της εξέλιξής της, περνώντας διαδοχικά από την κοσμική τελετουργία, τον πολυθεϊσμό, το μονοθεϊσμό και τελικά την ηθική φιλοσοφία.

Μέσα από τη μακραίωνη πορεία της ήταν αδύνατο να μην παρατηρηθεί ότι σε όλο τον πλανήτη υπήρχαν οι ίδιες βασικές ιδέες, οι ίδιες λατρείες και οι ίδιες πίστεις -αν και σε κάπως διαφορετική μορφή. Και όλα αυτά συνέβαιναν σε μια εποχή που δεν υπήρχε η δυνατότητα της επικοινωνίας σε μακρινές αποστάσεις. Τα προηγούμενα επιβεβαιώνονται από την εκπληκτική ομοιότητα των συμβόλων που υιοθετήθηκαν σε όλο τον πλανήτη, είτε με τις διάφορες μορφές θεοτήτων, είτε με τα παράλληλα λατρευτικά συστήματα που ακολουθήθηκαν. Τα ιδιαίτερα συστήματα που αναπτύχθηκαν στις διάφορες περιοχές, αδιάφορο αν η πηγή προέλευσής τους βρισκόταν στη Μεσόγειο, στην Αμερική ή την Κίνα, δεν ήταν παρά εξωτερικές διαφοροποιήσεις του ενός αληθινού, εσώτατου και συμπαντικού σχεδίου.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης: Από τις φυλές της Κεντρικής Αυστραλίας μέχρι τη Νέα Γουινέα, από τη Βόρεια Καλιφόρνια μέχρι τη Μεσοποταμία, στην πρωτόγονη Ευρώπη, στη Νέα Ινδία, στην Κρήτη, η πέτρα, ο βράχος, ο μονόλιθος, το ντολμέν, το μενίρ, ή όπως αλλιώς και αν ονομαζόταν, λατρεύτηκε παντού σαν σύμβολο μιας ιδιαίτερης πνευματικής γονιμοποιού δύναμης. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη ότι ένα σύμβολο λειτουργεί σε πολλά επίπεδα, ο βράχος είναι ένα σύμβολο της θεϊκής δύναμης που κατεβαίνοντας τα επίπεδα, γονιμοποιεί την ύλη μέσα από διαφορετικές μορφές και σχήματα. Παράλληλα, όμως, είναι και ένα γονιμοποιό φαλλικό σύμβολο, αντικατοπτρίζοντας έτσι την πράξη της γονιμοποίησης.

Πρέπει να ξεκαθαριστεί εδώ ότι οι καθαρά φαλλικές λατρείες ήταν αποτέλεσμα του ξεπεσμού των λατρειών που ήταν αφιερωμένες στη γονιμοποιό δύναμη. Σε αυτήν έστρεφαν κάποτε τις ελπίδες τους τα νιόπαντρα ζευγάρια, οι στείρες γυναίκες, ή οι κοπέλες που κάποτε θα γίνονταν μητέρες.

Σε ένα διαφορετικό επίπεδο βρίσκουμε αυτή τη γονιμοποιό δύναμη σε μεταγενέστερες θρησκείες σαν αρσενική θεϊκή όψη. Στην σύγχρονη εσωτερική αντίληψη αντιπροσωπεύεται από την αρχετυπική αρσενική αρχή, που βρίσκεται τόσο μέσα όσο και έξω από μας, σαν διάμεσο του μικροκοσμικού και μακροκοσμικού σύμπαντος.

Η Μάνα-Γη απετέλεσε σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς το κυρίαρχο σύμβολο της ύλης. Η Γη, από τη φύση της σαν τροφοδότης και συντηρητής της ζωής, από τα χρόνια του πρωτόγονου ανιμισμού μέχρι και σήμερα, αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης λατρείας από την ανθρώπινη φύση σαν καθαρά μητρικό σύμβολο. Βέβαια, μέσα στο πέρασμα των αιώνων, το σύμβολο εξυψώθηκε και απέκτησε διαφορετική διάσταση. Η Μάνα-Γη της πρωτόγονης λατρείας είναι σήμερα η Μητέρα του Χριστού, του Βούδα και του Κρίσνα. Σε όλες τις κοσμογονίες η Μητέρα-Γη γονιμοποιείται από τον Ουρανό Πατέρα, για να δώσει ζωή σε όλα όσα υπάρχουν πάνω σε αυτόν τον πλανήτη.

Μικρή σημασία έχει αν το θεϊκό ζευγάρι ονομαζόταν από τους Αιγύπτιους Σεμπ και Νουτ, από τους Ιάπωνες Ιζανάμι και Ιζανάγκι ή από τους Έλληνες Ουρανός και Γαία. Εκείνο που έχει σημασία είναι η βαθύτερη έννοια αυτών των λατρειών, η παγκόσμια αλήθεια ότι η δημιουργία προήλθε από την ένωση των πολικά αντίθετων δυνάμεων του κόσμου, από την αρσενική και θηλυκή αρχή, από το θετικό και αρνητικό.

Ένα άλλο σύμβολο που λατρεύτηκε ιδιαίτερα στις θρησκείες των Μεσογειακών λαών είναι ο θυσιαστικός θάνατος, η ανάσταση και η επακόλουθη εξύψωση για χάρη ενός λαού, ή μιας ολόκληρης φυλής. Έτσι παρουσιάζονται τα κατάλληλα άτομα που ενσαρκώνουν αυτό το θυσιαστικό ρόλο. 'Άλλες φορές είναι βασιλιάδες, άλλες φορές είναι θεοί. Βρίσκονται πίσω από τα ονόματα του ΄Οσιρι, του Ταμμούζ, του Άδωνι ή του Άττη. Η ίδια σημασία κρυβόταν πίσω από έναν άλλο θυσιασμένο θεό της αρχαίας Ελλάδας, το Διόνυσο και η λατρεία εξυψώθηκε σε πολύ πιο πνευματικά ύψη με την ανατολή του Χριστιανισμού και τη θυσία του θεάνθρωπου.

Φεύγοντας από την κλασική Ελλάδα -όπου κάθε φυτό, ζώο, ποτάμι και στοιχείο της φύσης συμβόλιζε ή ανήκε σε κάποια θεότητα, η οποία με τη σειρά της αντιπροσώπευε μία ανώτερη πνευματική δύναμη- φτάνουμε στη ρωμαϊκή εποχή όπου παρατηρείται μια ζύμωση των συμβολικών στοιχείων του γνωστού κόσμου. Δηλαδή, των Ελληνικών, των Εβραϊκών, των Χαλδαϊκών, των Αιγυπτιακών με εκείνα του Μανιχαϊσμού και του Γνωστικισμού, από τη σύζευξη των οποίων ένα μεγάλο μέρος απορρόφησε και υιοθέτησε ο πρώιμος Χριστιανισμός.

Στα χρόνια του Μεσαίωνα οι περισσότεροι συγγραφείς χρησιμοποιούν τον αρχαίο συμβολισμό σαν ένα «κλειδί» για να περάσουν αναλλοίωτες, αλλά καλυμμένες τις αιώνιες αλήθειες στον κόσμο. Πολλοί μελετητές θα διαπιστώσουν ότι σε εκείνες τις μέρες «η αναλογία δεν ήταν τόσο μια λογική φιγούρα, όσο μια μυστική ταυτότητα», γεγονός που αναμφισβήτητα επαληθεύεται στην αλχημική αλληγορία. Σε αυτή την εποχή της ιστορίας του ανθρώπου ολοκληρώθηκε και ο «Μύθος του Αγίου Δισκοπότηρου» με τον κύκλο της αναζήτησής του. Ένας μύθος που είχε βαθιά απήχηση σε όλο τον ευρωπαϊκό κόσμο.

Με την ανατολή της Αναγέννησης το ενδιαφέρον όλου του κόσμου των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων συνεχίζεται αναλλοίωτο για το συμβολισμό και απεικονίζεται καθαρά σε όλα τα έργα: στην «Κωμωδία» του Δάντη, στα «Ιερογλυφικά» (1556) του Τσιαμπιέτρο Βαλεριάνο, στα θαυμαστά έργα των Μποτιτσέλι, Μαντένια, Νταβίντσι κ.λπ., στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ ή στον «Πάρσιφαλ» του Βάγκνερ. Η εξάπλωση του Ρομαντισμού σε όλη την Ευρώπη δείχνει μια έντονη συμμετοχή στα βαθύτερα στρώματα της ψυχικής ζωής. Είναι η πηγή από όπου προήλθε το σημερινό ενδιαφέρον για τη συμβολογία, που, αν και συνεχίζει να είναι μερικά απωθημένο, παρόλα αυτά κατοικεί στα βαθιά πηγάδια του πνεύματος, όπως και πριν περιοριστεί από κάποιο σύστημα με ένα άκαμπτο κοσμικό πρότυπο.

Ο Σούμπερτ στο έργο του Symbolic des Taumes λέει σχετικά: «Τα πρωτότυπα των εικόνων και οι στροφές που χρησιμοποιούνται από τους ονειροκριτικούς, ποιητικούς και προφητικούς ιδιωματισμούς, μπορούν να βρεθούν γύρω μας στη φύση, αποκαλύπτοντάς την σαν ένα κόσμο υλοποιημένου ονείρου, σαν μια προφητική γλώσσα της οποίας τα ιερογλυφικά είναι οι υπάρξεις και οι μορφές».

Στη σύγχρονη εποχή ο συμβολισμός εξακολουθεί να κρατά μια εξέχουσα θέση στην καρδιά και το νου των ανθρώπων. Εκδηλώνεται μέσα από τη λαϊκή τέχνη όλων των λαών, η οποία είναι μία ανεξάντλητη πηγή συμβόλων. Εκδηλώνεται σε κάθε μορφή έκφρασης και δημιουργίας. Ένα μεγάλο μέρος του είναι συνυφασμένο με την εξέλιξη της ομαδικής ψυχής της ανθρωπότητας. Ένα άλλο είναι πιο πρόσφατο, βγαλμένο μέσα από τις καθημερινές ανάγκες. Κι ένα μικρότερο, αλλά πολύ ουσιαστικό τμήμα του, απορρέει από πηγές άγνωστες και ασύλληπτες από την ανθρώπινη συνείδηση.

Τα Σύμβολα και η Χρήση τους

Φτάσαμε σε ένα σημείο όπου καθένας μπορεί να αναρωτηθεί: καλά όλα αυτά, αλλά τελικάτι είναι σύμβολο; Λέγεται πως ο απλούστερος ορισμός μιας έννοιας είναι και ο καλύτερος. Για αυτό ας αρχίσουμε από την άποψη του Ινδουϊστή φιλόσοφου Ανάντα Κουμαρασβάμι, ο οποίος πιστεύει πως ο συμβολισμός είναι «η τέχνη του σκέπτεσθαι με εικόνες». 

Αυτή η τόσο όμορφη και δημιουργική τέχνη πιστεύεται ότι τείνει αργά αλλά σταδιακά να εκλείψει, καθώς στον πολιτισμένο άνθρωπο δίνονται όλο και λιγότερες ευκαιρίες για την ανάπλαση εικόνων. Είναι γεγονός, τα «κονσερβαρισμένα» προϊόντα της διαφήμισης, τα μαζικά προγράμματα της τηλεόρασης και του βίντεο, ελάχιστα περιθώρια αφήνουν για την ανάδυση εικόνων, για την καλλιέργεια του συμβολικού υλικού, το οποίο αναγκαστικά μένει θαμμένο στο ασυνείδητο, χωρίς να εκδηλώνεται στο συνειδητό τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Πολλοί μελετητές, όμως, υποστηρίζουν ότι αργά ή γρήγορα η ανάγκη για εξερεύνηση νέων και ακατάληπτων μέχρι σήμερα ιδεών θα ξανανοίξει πλατιά αυτό το κανάλι της επικοινωνίας με το θησαυροφυλάκιο της εσωτερικής ύπαρξης. Πραγματικά, επειδή πάρα πολλά πράγματα βρίσκονται πέρα από τα όρια της ανθρώπινης αντίληψης, οδηγούμαστε στη συχνή χρήση συμβολικών όρων για να παρουσιάσουμε έννοιες που δεν μπορούμε ούτε να προσδιορίσουμε, ούτε να καταλάβουμε απόλυτα.

Επομένως, το σύμβολο είναι ένας όρος, όνομα ή εικόνα που, και όταν ακόμη μας είναι προσιτό στην καθημερινή ζωή, έχει πολύ περισσότερες σημασίες που προστίθενται στο συμβατικό και φανερό νόημά του. Έτσι, πολλές φορές το σύμβολο σημαίνει κάτι αόριστο, άγνωστο ή απόκρυφο για μας.

Εδώ θα ήταν καλό να γίνει μία διευκρίνηση και μία διάκριση. Οι συμβολικές εικόνες ή ονόματα δεν είναι όλες του ίδιου βαθμού. Κατά τον Έριχ Φρομ υπάρχουν τύποι συμβόλων που διαφέρουν ως προς το βάθος του μηνύματος που μεταφέρουν. 

Ο πρώτος τύπος είναι τα συμβατικά, τα οποία δεν είναι παρά μία απλή αποδοχή μιας συνεχούς συγγένειας που δεν έχει άμεση σχέση με κάποιο οπτικό ή φυσικό υπόβαθρο, εδώ ανήκουν τα περισσότερα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία, στα μαθηματικά και σε άλλους τομείς της καθημερινής ζωής. 

Ο δεύτερος τύπος ονομάζεται τυχαίος και πηγάζει αυστηρά από τελείως συμπτωματικές συνθήκες, οφείλεται δε σε συνειρμούς που έγιναν από τυχαία επαφή. Σε αυτό τον τύπο ανήκουν τα σύμβολα που χαράχθηκαν από μερικές προσωπικές εμπειρίες. Για παράδειγμα, ακούγοντας κάποιος ένα τραγούδι, το οποίο σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται σαν ρομαντικό και εκφράζει βαθιά ανθρώπινα συναισθήματα και σκέψεις, επειδή πιθανόν στη ζωή του να είχε κάποιες τραυματικές εμπειρίες που συνδέονται ασυνείδητα με κάποια λόγια του στίχου, τείνει να θεωρήσει το τραγούδι σαν σύμβολο δυστυχίας και μιζέριας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με ένα χρώμα, μια τυχαία κίνηση, με ένα ζώο ή οτιδήποτε άλλο.

Στη μελέτη των συμβόλων, όμως, εκείνος που έλκει πραγματικά το ενδιαφέρον μας είναι ο τρίτος τύπος, ο παγκόσμιος. Σε αυτόν ακριβώς τον τύπο υπάρχει μια ουσιαστική σχέσηανάμεσα στο σύμβολο και σε εκείνο που παριστάνει. Είναι γεγονός βέβαια ότι αυτή η σχέση δεν έχει πάντα την ίδια ζωτικότητα. Για αυτό το λόγο είναι δύσκολο να κατατάξουμε τα σύμβολα με απόλυτη ακρίβεια σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το ξίφος σαν σύμβολο και τα πολλαπλά διαφορετικά επίπεδα συνειρμών που μπορεί να προκαλεί. Το ξίφος, σαν αντικείμενο καθημερινής χρήσης, θα μπορούσε να μας θυμίζει το εργαλείο με το οποίο κόβουμε το ψωμί και όλα τα αναγκαία για τη διατροφή μας προϊόντα. 'Η, θα μπορούσε να θεωρηθεί σύμβολο δυστυχίας, πόνου και καταστροφής, καθώς πολλά άτομα έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του και δεκάδες άλλα θρήνησαν τους χαμένους τους συντρόφους. Σε κάποιο άλλο επίπεδο θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν σύμβολο γενναιότητας και δύναμης, αν θυμηθούμε τους αγώνες των ιπποτών του Μεσαίωνα, τις μάχες που δόθηκαν στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας και τις νίκες που επιτεύχθηκαν χάρη σε αυτό. Ή σαν σύμβολο μεγαλοπρέπειας και κύρους, καθώς κάτω από την κόψη του τιμήθηκαν μεγάλοι στρατηγοί και ηγέτες. Σε ένα υψηλότερο επίπεδο, όμως, το ξίφος παριστάνει τη δύναμη της αρσενικής αρχής. Θεωρείται ένα σύμβολο μεγάλης πνευματικής ενέργειας, η οποία τείνει να εκδηλωθεί έμπρακτα μέσα στον κόσμο της ύλης, δημιουργώντας νέες μορφές και καταστρέφοντας τις άχρηστες και παλιές, λειτουργώντας με ακρίβεια και σοφία. Δείχνει την οξύτητα του πνεύματος που μπορεί να λύσει τα φαινομενικά άλυτα προβλήματα των ζωής. Μια αλληγορία αυτής της τελευταίας έννοιας του ξίφους παρουσιάζεται στο λύσιμο του Γόρδιου δεσμού από το Μέγα Αλέξανδρο.

Αρχίζοντας από το πιο απλό μέχρι το πιο περίπλοκο σύμβολο και επιχειρώντας την πλήρη διερεύνησή του, οδηγείται κανείς σε ιδέες που βρίσκονται πέρα από εκείνο που μπορεί να συλλάβει το λογικό μας. Στο σύμβολο το μερικό παριστάνει το γενικό και ακολουθώντας το πλησιάζουμε σε όλο και πιο πρωτότυπες ιδέες και συλλήψεις. Ο Γκέτε υποστηρίζει πως χάρη σε αυτό μπορεί να επιτευχθεί μια ζωντανή αν και στιγμιαία αποκάλυψη του ανεξιχνίαστου. Σε αυτό το συμπέρασμα συγκλίνει και η άποψη του Πολ Ντιέλ ότι το σύμβολο είναι ένα ακριβές μέσο έκφρασης που αντιστοιχεί ουσιαστικά στην εσωτερική ζωή, αν και συχνά συναντιέται στον εξωτερικό κόσμο.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί και να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι, το σύμβολο απεικονίζει κάτι ανώτερο και πιο αφηρημένο και ότι οδηγεί τη συνείδηση σε μία ανοδική και υπερβατική εξελικτική πορεία. Όμως, σε καμιά περίπτωση μια πρωταρχική ιδέα δε συμβολίζει ένα οποιοδήποτε αντικείμενο. Η σχέση ανάμεσα στο κατώτερο και στο ανώτερο είναι πάντα μονοσήμαντη στο πεδίο της συμβολικής και φιλοσοφικής σκέψης. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε από τη μυθολογία ότι ο αετός είναι ένα από τα σύμβολα του Δία, του πατέρα των θεών και των ανθρώπων. Θα ήταν παράλογο και άτοπο, όμως, να ισχυριστεί κανείς ότι ο Δίας είναι ένα σύμβολο του αετού.

Ακολουθώντας αυτό το μίτο της σκέψης οδηγούμαστε στη θεωρία του Λαντ Ριτ, ο οποίος επιμένει ότι «συμβολισμός είναι η επιστήμη των σχέσεων που συνδέουν το δημιουργημένο κόσμο με το δημιουργό, τον υλικό κόσμο με τον υπερφυσικό: Είναι η επιστήμη της αρμονίας που υπάρχει ανάμεσα στα επιμέρους τμήματα του σύμπαντος και στη δημιουργική αρχή που τα έφερε σε συνοχή. Αυτό σημαίνει ότι ένα φυσικό και αντιληπτό σημείο μπορεί να έχει μία ανώτερη αναφορά στην αρχή που το παρήγαγε και επομένως δεν αποτελεί παρά μία αντανάκλαση της θεϊκής τελειότητας, η οποία μέσα από αυτό βρίσκει ένα τρόπο έκφρασης στο υλικό πεδίο».

Λίγο-πολύ όλοι οι ερευνητές και μελετητές όπως ο Μιρσέα Ελιάντε, ο Σνάιντερ, ο Γιουνγκ, ο Ρενέ Γκενόν, ο Φρέιζερ κ.λπ. δέχονται πως εκτός από την επίπεδη αλληλεξάρτηση όλων των πραγμάτων μέσα από το συμβολισμό, η αληθινή του λειτουργία έγκειται στο να υποδείξει τους δεσμούς ανάμεσα στο μικρόκοσμο και στο μακρόκοσμο.

Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα, ο άνθρωπος σπάνια αντιλαμβάνεται όλη την κλίμακα που συνδέει το σύμβολο με την αλήθεια που απεικονίζει. Για αυτό το λόγο, παρόλο που το σύμβολο είναι η ιδεολογική εκδήλωση του μυστικού ρυθμού της δημιουργίας, ο βαθμός της αλήθειας που περιέχεται στο σύμβολο διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα με το πόσο είναι ικανό να εναρμονιστεί με αυτό το ρυθμό. Μία πλήρης εναρμόνιση μαζί του συνεπάγεται μία ολοκληρωτική κατανόηση του συμβόλου και του συμβολιζόμενου.

Αρκετές φορές, λόγω της άγνοιας που έχουμε γύρω από ορισμένα παγκόσμια, γνωστά και συχνά χρησιμοποιούμενα σύμβολα, τείνουμε να τα συνδέσουμε αποκλειστικά και μόνο με το σύνολο ιδεών και πίστεων στο οποίο βρισκόμαστε πιο κοντά. Έτσι χάνουμε ένα μεγάλο μέρος της αλήθειας που απεικονίζουν και αδυνατούμε να συλλάβουμε νέα στοιχεία που βρίσκονται πέρα από τον περιορισμένο χώρο της αντίληψής μας.

Σε πολλές παραδόσεις ο σταυρός είναι ένα σύμβολο της πυράς και των παθών της ύπαρξης και ο Γιουνγκ υποστηρίζει πως σχετίζεται με την προσπάθεια του ανθρώπου να ανάψει φωτιά τρίβοντας δύο ξύλα μεταξύ τους. Κάτω από αυτή την έννοια, τα δύο σκέλη του θεωρούνταν σαν αρσενική και θηλυκή αρχή αντίστοιχα, που ενώνονται για να παράγουν το δημιουργικό σπινθήρα, τη φωτιά.

Στην προχριστιανική περίοδο συναντάμε στους Κέλτες το σχήμα ενός ισοσκελούς σταυρού περιβεβλημένου από ένα κύκλο. 

Ισοσκελής σταυρόςπεριγεγραμμένοςμε κύκλο.

Εδώ οι μελετητές της παγανιστικής Αγγλίας αναγνωρίζουν στα τέσσερα σκέλη του τα σημεία του ορίζοντα, τις τέσσερις εποχές, τα τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία της φύσης, συνδεδεμένα στη συνεχή επανάληψη και διαδοχή του κύκλου της ζωής. Αυτό φαίνεται καθαρά στην Αγγλική Λαϊκή Παράδοση που ζωντανεύει το γεγονός με γιορτασμούς, που διατηρούνται από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα.

Στην άλλη άκρη του κόσμου, στο σχέδιο οικοδόμησης ενός Μεξικανικού ψαράδικου χωριού, που είναι χτισμένο στις όχθες μιας λιμνοθάλασσας στις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού, ανακαλύφθηκε μία ιερή σφραγίδα στο τοπίο, ο Κελτικός Σταυρός, αποκαλύπτοντας έτσι την αληθινή φιλοσοφία των ιδρυτών του χωριού.

Ένα από τα γνωστότερα είδη σταυρών της προχριστιανικής εποχής για το δυτικό άνθρωπο είναι το αιγυπτιακό Ανκχ. Αυτό αποτελείται από ένα σταυρό σε σχήμα ταυ(Τ) όπου στεφανώνεται από ένα ωοειδές ή κύκλο. Σε όλα τα ιερογλυφικά των τάφων οι Μεγάλες θεότητες της Αιγύπτου κρατούν στα χέρια τους αυτό το σύμβολο της ζωής. Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για τη βασική σημασία του Ανκχ, το οποίο φαίνεται να σχετίζεται με τη χαρά, την ευχαρίστηση, την ευτυχία και την υγεία. Μερικοί υποστηρίζουν ότι και εδώ υπονοείται η ένωση του θηλυκού και του αρσενικού, όπου το πρώτο απεικονίζεται από το οριζόντιο σκέλος και το δεύτερο από το κάθετο και τον κύκλο. Η ερμηνεία αυτή δεν είναι λαθεμένη, αν και σε ανώτερο επίπεδο θεωρείται σαν η ένωση του πνεύματος και της ύλης, όπου το πνεύμα συμβολίζεται από τον κύκλο και η ύλη από το ταυ (Τ). 
                                                                
                               

Το Ανκχ

To πνεύμα, η θετική δημιουργική δύναμη, φαίνεται να βρίσκεται σε ένα επίπεδο ανώτερο από την υλική ζωή. Έτσι το Ανκχ εμπεριέχει την έννοια της αιώνιας ζωής και για αυτό είναι το κύριο σύμβολο των αθάνατων θεών της αρχαίας Αιγύπτου.

Από τη μικροκοσμική άποψη, δηλαδή σε αναλογία με τον άνθρωπο, ο κύκλος παριστάνει το ανθρώπινο κεφάλι -ή τον ήλιο που παρέχει ζωή- το οριζόντιο σκέλος παριστάνει τα χέρια του και το κάθετο το σώμα.

Ο σταυρός σε σχήμα ταυ (Τ) θεωρείται από τα πιο παλιά είδη σταυρών και τονίζει την ισορροπία των αντίθετων αρχών που διέπουν τον υλικό κόσμο. Σε αυτό το σύμβολο αναφέρονται τα πρωταρχικά στοιχεία της φυσικής ζωής, όπου οι αντίθετες αρχές ενώνονται μεταξύ τους δίνοντας έμφαση στη σχεδόν τέλεια αρμονία. 

Ο σταυρός σε σχήμα ταυ (Τ). 

Ο σταυρός της Μάλτας (ή σταυρός των οκτώ σημείων) κατά τον Σίρλοτ εκφράζει τις κεντρομόλες δυνάμεις της Γης. Σύμφωνα, όμως, με τις μυστικές διδασκαλίες των εσωτερικών σχολών της Δύσης, ο σταυρός αυτός που φαίνεται να αποτελείται από τις κεφαλές τεσσάρων τόξων, παριστάνει τη γρήγορη και δυνατή επίδραση του Φωτός. Του Φωτός που έρχεται πίσω από το πέπλο εκείνο που καλύπτει την εκτυφλωτική ακτινοβολία της δημιουργικής πηγής.

Ο σταυρός της Μάλτας.

Ο ισόπλευρος σταυρός, ή σταυρός των 5 τετραγώνων, ονομάζεται και Σταυρός των Στοιχείων, καθώς κάθε σκέλος του συμβολίζει και ένα από τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τον υλικό κόσμο, δηλαδή τον αέρα, τη φωτιά, τη γη και το νερό. Μέσα στην τέλεια ισορροπία τους εξαγνίζονται κάτω από το φως της ανώτερης δύναμης, που ενοικεί στο κεντρικό τετράγωνο και που τα κρατάει σε συνοχή. 

 

Ο σταυρός των στοιχείων

Μία παραλλαγή του Ισόπλευρου Σταυρού είναι ο Ελληνικός Σταυρός των 13 τετραγώνων, όπου στο κέντρο δεσπόζει το σύμβολο του Ήλιου, ο οποίος περιβάλλεται από τα 12 σημεία του Ζωδιακού.

 

Ο Ελληνικός σταυρός 13ων τετραγώνων. 

Ο Τευτονικός Σταυρός, ή Σταυρός των Πυραμίδων, υποδηλώνει την κάθοδο των θεϊκών δυνάμεων μέσα στα τέσσερα στοιχεία από το σημείο συνένωσής τους, που είναι οι κορυφές των πυραμίδων.

Ο Τευτονικός σταυρός

Τέλος ας έρθουμε στο πιο πλατιά γνωστό είδος Σταυρού, στο Σταυρό των έξι τετραγώνων. Πρόκειται για το σταυρό της θυσίας και του μαρτυρίου, όπου σταυρώθηκε ο θεάνθρωπος για να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά της παxυλής ύλης και να της ανοίξει το δρόμο για την πνευματική αναγέννηση. 

Οι Ροδόσταυροι παρουσιάζουν τον ίδιο σταυρό με ένα Ρόδο στο σημείο τομής, σαν σύμβολο της καρδιάς που εξαγνίστηκε μέσα από τα δύσβατα μονοπάτια της θυσίας και απόρριψης των υλικών δεσμών.

Ο Σταυρός των 6 τετραγώνων

Θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί κανείς, κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση ενός παγκόσμιου συμβόλου, σε ένα από τα αρχαιότερα αλλά και πιο παρεξηγημένα είδη σταυρού, που είχε τη μεγάλη ατυχία να χρησιμοποιηθεί από τις μαύρες δυνάμεις του Ναζισμού. Αυτές φρόντισαν να αντιστρέψουν τη φορά του αντίθετα από την εξέλιξη, για να επιφέρουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο πόνο στον πλανήτη. Πρόκειται για τον Αγκυλωτό Σταυρό ή Σβάστικα, του οποίου η κανονική απεικόνιση είναι αυτή στο παρακάτω σχήμα. Σύμφωνα με τη εσωτερική φιλοσοφία πρόκειται για το κινητικότερο είδος σταυρού.

Ο Σταυρός των Ροδόσταυρων

Ήδη έχουμε αναφερθεί στην άποψη ότι τα σκέλη του σταυρού παριστάνουν τη θετική ή δημιουργική και την αρνητική ή παθητική δύναμη του κόσμου. Πάνω σε αυτήν βασίζεται και η θεωρία ότι όσο ψηλότερα διασταυρώνεται το οριζόντιο (παθητικό) σκέλος με το κάθετο (ενεργητικό) τόσο ανώτερη πνευματική κατάσταση υποδηλώνεται. Και έτσι, ανεβαίνοντας τα επίπεδα της εξέλιξης, περνάμε διαδοχικά από το Σταυρό της Προσωπικότητας  στο Σταυρό της Θυσίας  και κατόπιν στο Σταυρό του Πνεύματος  . Και οι τρεις αυτές καταστάσεις συνυπάρχουν στον τριπλό σταυρό που φέρεται από τον Πάπα  και που υποδεικνύει την ταυτόχρονη ανάπτυξη και λειτουργία των 3 επίπεδων ύπαρξης.

Ο συμβολισμός χρησιμοποιήθηκε πλατιά σε όλα τα θρησκευτικά συστήματα, προσπαθώντας να υποδείξει μέσα από γνωστά σχήματα και αντικείμενα αφηρημένες ιδιότητες και ιδέες στον πολύ κόσμο. Ταυτόχρονα διαφύλαξε τους πιο απόκρυφους και δύσκολους στο χειρισμό τομείς του από τους άπειρους εκείνους που μπορεί να έκαναν λαθεμένη χρήση τους. Επαναλαμβάνουμε ότι, κάθε σύμβολο έχει διαφορετικά επίπεδα ερμηνείας. Ξεκινώντας από το πιο απλό επίπεδο, που μπορεί να φανερώσει ένα απλό φυσικό γεγονός, μπορούμε να φτάσουμε στην αποκάλυψη ενός κοσμικού νόμου. 

Η Σβάστικα.

Από την κατανόηση, όμως, ενός φυσικού γεγονότος μέχρι την κατανόηση ενός κοσμικού νόμου υπάρχουν πολλά ενδιάμεσα επίπεδα συνειδητοποίησης. Η ανθρώπινη συνείδηση, στον αγώνα της για εξέλιξη, βλέπουμε να κατακτά ολοένα και περισσότερα επίπεδα ερμηνείας των συμβόλων που την περιβάλλουν. Το ίδιο ακριβώς, αλλά με διαφορετικό ρυθμό, συμβαίνει με τον αναζητητή που συνειδητά επιταχύνει την εξέλιξή του, πλαταίνοντας και βαθαίνοντας τη συνείδησή του.

Είναι ικανός να φτάσει σε όλο και βαθύτερες ερμηνείες ενός συμβόλου. Από εκεί και πέρα είναι δυνατό, με τον κατάλληλο τρόπο, να πραγματώσει αυτό το σύμβολο στη ζωή. Αυτός είναι ο βασικός λόγος, για τον οποίο το σύμβολο ήταν και θα είναι ο θεματοφύλακας της γνώσης, αποτρέποντας διαρκώς τον αρχάριο, ο οποίος δεν έχει το κατάλληλο συνειδησιακό υπόβαθρο, να χειρίζεται δυνάμεις πέρα από την κατανόησή του.

Περνάμε τώρα σε ένα από τα εσωτερικότερα σύμβολα μύησης που χρησιμοποιήθηκαν στα Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια, το σύμβολο του λαβύρινθου. Ο λαβύρινθος ήταν γνωστός πλατύτερα τόσο στην αρχαία Αίγυπτο όσο και στην Ασία. Μελετητές όπως ο Γουόλντεμαν Φλάι ανακάλυψαν το σχήμα του σε προϊστορικά χαρακτικά, όπως εκείνα στην Πένα ντε Μοκόρ. Στην Ελλάδα, όμως, υπήρξε ο πρώτος γνωστός ιστορικά λαβύρινθος. Από αυτόν πήραν το όνομά τους και όλοι οι υπόλοιποι. Ετυμολογικά η λέξη πιθανά να σημαίνει «ανάκτορο ή ιερό του λάβρυος», δηλαδή του πέλεκυ, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε πολύ στην αρχαία Κρήτη. Ο λαβύρινθος είναι ένα οικοδόμημα που αποτελείται από ένα σύμπλεγμα δωματίων και διαδρόμων με εκπληκτικά πολύπλοκη διαρρύθμιση, σε βαθμό που να είναι σχεδόν αδύνατο να βρει την έξοδο όποιος μπει μέσα σε αυτόν.

Τέτοιοι χώροι χρησιμοποιήθηκαν τόσο στα Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια -ιδιαίτερα σαν τόποι μύησης των νεόφυτων- όσο και μεταγενέστερα από τη χριστιανική εκκλησία στην αρχιτεκτονική κατασκευή μερικών καθεδρικών ναών (όπως στον καθεδρικό της Σεν).

Ποιο άραγε να ήταν το σκεπτικό της χρήσης του λαβύρινθου από πρακτική και συμβολική σκοπιά; Ας θυμηθούμε λίγο το μύθο του Μινώταυρου της Κνωσού. Ο Μινώταυρος γεννήθηκε κατά την παράδοση από την ένωση της βασίλισσας της Κνωσού και γυναίκας του Μίνωα Πασιφάης με τον ιερό ταύρο που είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας στο Μίνωα. Το πλάσμα που γεννήθηκε ονομάστηκε αρχικά Αστέριος και αργότερα Μινώταυρος, επειδή είχε κεφάλι ταύρου και σώμα ανθρώπου. Εδώ αποδεικνύεται ότι τα πρωτόγονα και ανεξέλεγκτα πάθη οδηγούν τον άνθρωπο πίσω, στη ζωώδη φύση του, στην άγρια κατάσταση του ένστικτου. Ο Μινώταυρος ήταν τόσο άγριος, που ο βασιλιάς Μίνωας αναγκάστηκε να τον παγιδεύσει και να τον κλείσει στα υπόγεια του ανάκτορού του, τα οποία είχαν κατασκευαστεί από τον περίφημο αρχιτέκτονα Δαίδαλο στη μορφή ενός περίπλοκου λαβύρινθου.

Το τερατόμορφο πλάσμα ζούσε παγιδευμένο μέσα στο κτίριο και τρεφόταν από τα θύματα που προόριζε για θυσία ο Μίνωας. Όποιος έμπαινε ζωντανός μέσα εκεί, μη μπορώντας να βρει την έξοδο, αργά ή γρήγορα, συναντούσε το Μινώταυρο και κατασπαρασσόταν από αυτόν. Μόνο ο Θησέας, ο γιος του βασιλιά των Αθηνών Αιγέα, προκειμένου να απαλλάξει την πατρίδα του από το φόρο αίματος 7 αγοριών και 7 κοριτσιών που έπρεπε να πληρώνει κάθε χρόνο, τόλμησε, όχι μόνο να αντιμετωπίσει και να νικήσει το θηρίο, αλλά χάρη στη βοήθεια της Αριάδνης που του έδωσε ένα νήμα για να βρίσκει το δρόμο του, κατόρθωσε να βγει τελικά από το λαβύρινθο.

Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο μύθο. Άραγε τι μπορεί να υπονοεί;

Από εσωτερική άποψη, ο λαβύρινθος με την πολύπλοκη υπόγεια δομή του συμβολίζει τον ασυνείδητο κόσμο του ανθρώπου, που ουσιαστικά είναι άγνωστος στο συνειδητό εαυτό. Ο κόσμος αυτός φαίνεται απρόσιτος, φοβερός και ανεξερεύνητος. Αν προσπαθήσει κανείς να μπει απροετοίμαστος εκεί μέσα, θα βρεθεί αντιμέτωπος με το φοβερό τέρας, που δεν είναι άλλο από τα πιο πρωτόγονα και ανεξέλεγκτα ένστικτά του. Το αποτέλεσμα θα είναι να κατασπαραχθεί από αυτήν την αρχέγονη φύση, η οποία αποδεικνύεται πιο δυνατή από την ανέτοιμη και ανεκπαίδευτη συνειδητή προσωπικότητα.

Αυτό άραγε δε συμφωνεί και με τις θεωρίες των σύγχρονων ψυχολόγων, που υποστηρίζουν πως μία ξαφνική και μη ελεγχόμενη αποκάλυψη του ασυνείδητου μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στα πρόθυρα της σχιζοφρένειας, δηλαδή στο θάνατο του συνειδητού εγώ;

Από την άλλη πλευρά ο Θησέας είναι ένας μεγάλος ήρωας, ένας γενναίος πολεμιστής, σύμβολο του εκπαιδευμένου συνειδητού εαυτού, ο οποίος αισθάνεται αρκετά δυνατός για να αντιμετωπίσει το θηρίο -δηλαδή τα πρωτόγονα ένστικτα. Επιθυμεί να απαλλάξει από τη θυσία τους επτά νέους και νέες που παριστάνουν τα επτά κέντρα δύναμης και ισορροπίας του ανθρώπου. Με τους 7 νέους και τις 7 νέες απεικονίζεται η παθητική και η ενεργητική όψη των ανθρώπινων κέντρων δύναμης. Λειτουργώντας με την παθητική τους όψη είναι εστίες επαφής με τις ενέργειες των εσωτερικών κόσμων. Λειτουργώντας με την ενεργητική τους όψη εκπέμπουν αυτή την ενέργεια στον εξωτερικό κόσμο.

Σε αυτή του την προσπάθεια ο Θησέας βοηθιέται σημαντικά από την Αριάδνη. Η Αριάδνη είναι κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης και επομένως ετεροθαλής αδερφή του Μινώταυρου. Ενώ, όμως, το θηρίο δεν είναι παρά η κατώτατη φύση του ατόμου, η Αριάδνη συμβολίζει την ψυχή του, η οποία ασφαλώς έχει έμμεση έστω συγγένεια με την πιο παχυλή ύλη. Χάρη στον έρωτα, λοιπόν, της Αριάδνης-Ψυχής ο Θησέας-Ανώτερος Εαυτός αποκτά το μίτο. Είναι ένα νήμα που η μια του άκρη προσδένεται στην είσοδο του λαβύρινθου και το οποίο ξετυλίγεται όσο ο Θησέας διεισδύει όλο και βαθύτερα μέσα στον εαυτό του. Όπως είπαμε, ο Ανώτερος Εαυτός, έτοιμος για τη μεγάλη μάχη, καταφέρνει να υποτάξει και να σκοτώσει το κατώτερο ένστικτο, απελευθερώνοντας για πάντα τα 7 κέντρα του από τα πρωτόγονα δεσμά της υλικής ύπαρξης. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι ο Θησέας είναι απόγονος βασιλική ς οικογένειας και προέρχεται από ένα τόπο με εγκαθιδρυμένη ηλιακή λατρεία, ενώ ο Μίνωας είναι αντιπρόσωπος της Κρητικής σεληνιακής λατρείας. Έτσι ο Θησέας, σαν ηλιακός ήρωας, στέλνεται με αποστολή την κατάργηση του φόρου υποτέλειας. Αυτός ο φόρος υποτέλειας είναι τα δεσμά της προσωπικότητας, τα οποία περιορίζουν των Ανώτερο Εαυτό. Χάρη στο νήμα που τον συνδέει αδιάσπαστα με την ψυχή του, ο δρόμος προς την έξοδο είναι ανοιχτός. Βγαίνει νικητής και φεύγει από την Κνωσό με την Αριάδνη και τους νέους για την πατρίδα του.

Την εσωτερική αναπαράσταση αυτής της διαδικασίας επαναλάμβαναν οι αρχαίοι Έλληνες στα πιο ιερά μυητικά τους μυστήρια, οδηγώντας το νεόφυτο βήμα-βήμα στην εξερεύνηση του άγνωστου κατώτερου εαυτού, στην νίκη του επί αυτού και στον τελικό θρίαμβο της ένωσης ψυχής και εκπαιδευμένου εγώ. Επομένως, ο λαβύρινθος αποτελούσε ένα είδος δοκιμασίας του νεόφυτου για να περάσει στην κατάσταση του μυημένου, άποψη που υποστηρίζεται και από το Μιρσέα Ελιάντε.

Η Σημασία των Συμβόλων και των Αρχετύπων

Πριν επιχειρήσουμε να ψηλαφίσουμε την πιο μαγευτική περιοχή των συμβόλων, θα ήταν καλό να διακρίνουμε τη λεπτή διαφορά των εννοιών συμβόλου-αλληγορίας.

Κατά τον Γκαστόν Μπάτσελορ η αλληγορία δεν είναι παρά μία νεκρή εικόνα, μία σύλληψη που έχει γίνει υπερβολική. Για το Γιουνγκ είναι ένα μετριασμένο είδος συμβόλου, που έχει περιοριστεί στο ρόλο της υπόδειξης, δείχνοντας μόνο μία από τις πολλές δυναμικές σημασίες του. Έτσι, η αλληγορία φαίνεται να λειτουργεί σαν μηχανισμός του συμβόλου, με τον οποίο τα κύρια χαρακτηριστικά του τελευταίου έχουν αποδυναμωθεί και μετατραπεί σε ένα απλό κρυπτογράφημα. Αυτό το κρυπτογράφημα μπορεί να φαίνεται σαν να είναι ακόμη ζωντανό κάτω από μία παραδοσιακή και συμβολική επένδυση. Ενώ η ουσιαστική λειτουργία του συμβόλου είναι να εξερευνήσει το άγνωστο και -παράδοξα- να επικοινωνήσει με εκείνο που δε διατυπώνεται λεκτικά.

Ο Πολ Ντιέλ αναφέρει ένα έντονο παράδειγμα στην προσπάθειά του να διακρίνει τις διαφορές αλληγορίας και συμβόλου: «Ο Δίας εξακοντίζει ένα κεραυνό. Αυτό από μετεωρολογική σκοπιά δεν είναι παρά μία απλή αλληγορία, η οποία μετατρέπεται σε σύμβολο όταν η πράξη αποκτήσει μία ψυχολογική σημασία, όπου ο Δίας γίνεται το σύμβολο του πνεύματος και ο κεραυνός συμβολίζει την ξαφνική εμφάνιση μιας φωτισμένης σκέψης (διαίσθησης) η οποία υποτίθεται πως έρχεται κατευθείαν από το θεό».

Τα στοιχεία της αλληγορίας είναι σύμβολα που δεν μπορούν να διακριθούν απόλυτα από τα αληθινά σύμβολα. Μόνο η λειτουργία τους φαίνεται τροποποιημένη και αντεστραμμένη, γιατί, αντί να υποδηλώνουν μεταφυσικές και πνευματικές αρχές -αντί να έχουν ένα συγκινησιακό περιεχόμενο- δεν είναι παρά τεχνητά δημιουργήματα που καθορίζουν φυσικές πραγματικότητες και τίποτε παραπάνω. Μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις τα περιεχόμενα της αλληγορίας μπορούν να ξαναγυρίσουν στη συμβολική τους κατάσταση και αυτό μόνο αν το ασυνείδητο αρπαχθεί από αυτά παραβλέποντας ένα μέρος από την παραστατική τους λεπτομέρεια. Η αλληγορία έχει χρησιμοποιηθεί πλατιά στον κόσμο της τέχνης (στο θέατρο, τη μουσική, τη ζωγραφική κ.λπ.) είτε ασυνείδητα από τους δημιουργούς της είτε συνειδητά, αναμειγμένη με τους εκφραστικούς και συμβολικούς παράγοντες και τις γενικές καλλιτεχνικές τάσεις.

Μία άλλη διαδικασία της συμβολιστικής σκέψης είναι και η παραβολή, την οποία συναντάμε έντονα στους κόλπους της Χριστιανικής διδασκαλίας. Παρουσιάζει μια σχέση με την αλληγορία, σαν μια προσπάθεια λογικής επεξήγησης εσωτερικών καταστάσεων. Όμως, δεν κινείται στο ψυχρό λογικό κλίμα της αλληγορίας και οι παραστατικές λεπτομέρειες είναι στο σύνολό τους λειτουργικές, χωρίς να χρειάζεται στη συμβολική επεξήγηση να αποφύγουμε καμιά από αυτές. Σε όποιο κομμάτι της παραβολής και αν εμβαθύνουμε, θα συναντήσουμε τη λειτουργία ενός εσωτερικού νόμου. Η σημασία της παραβολής φαίνεται στα λόγια του Χριστού, όταν έλεγε στους μαθητές του: «Σε σας δίνεται απευθείας η γνώση των μυστήριων του Βασίλειου του Θεού, στους άλλους δίνεται με παραβολές». Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την αξία της, όχι απλά σαν τρόπο συμβολιστικής σκέψης, αλλά σαν μέσο διαπαιδαγώγησης της πλατιάς ανεκπαίδευτης μάζας εκείνης της εποχής.

Μέσα στο απέραντο φάσμα των συμβόλων με τα οποία ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή, υπάρχει μία ιδιαίτερη, σχετικά μικρή, αλλά απόλυτα σημαντική κατηγορία που παίζει καθοριστικό ρόλο στην εσωτερική ζωή της ανθρωπότητας. Πρόκειται για τα αρχέτυπα.

Ο Πλάτωνας ονόμαζε αρχέτυπο το πρότυπο ιδεώδες των πραγμάτων και, από φιλοσοφική άποψη, ίσως να είναι ο πιο ακριβής ορισμός που διατυπώθηκε μέχρι σήμερα. Ο ψυχολόγος και ερευνητής Καρλ Γιουνγκ, ύστερα από μακρά παρατήρηση και έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα από την εξελικτική της πορεία στους αιώνες, καθιέρωσε τον όρο αρχέτυπο στη σύγχρονη δυτική κοινωνία, για να ονομάσει εκείνες τις σπερματικές ιδέες που υπάρχουν μέσα στο θείο Νου και οι οποίες στην αρχέτυπη φύση τους δεν είναι άμεσα αισθητές από την ανθρώπινη συνείδηση, αλλά μόνο σαν πρότυπα σχέσης που η ανθρωπότητα ντύνει με κατάλληλες εικόνες. Ουσιαστικά οι ορισμοί του φιλόσοφου και ψυχολόγου ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους, έστω και αν διατυπώθηκαν κάτω από διαφορετικές συνθήκες και ερεθίσματα και με απόσταση χιλιετηρίδων ο ένας από τον άλλο. Η σημασία των αρχέτυπων γίνεται μόνο μερικά αντιληπτή, η βαθύτερη έννοιά τους μένει ένα μυστικό που υπάρχει πολύ πριν από τον ίδιο τον άνθρωπο και το οποίο εκτείνεται πολύ πέρα από αυτόν. Ακόμη και ο κατεξοχήν υλιστής Φρόιντ αναγνώριζε την αξία τους ονομάζοντάς τα «αρχαία κατάλοιπα».

Τις ψυχικές αυτές μορφές δεν μπορεί να τις εξηγήσει καμία εμπειρία της ζωής του ατόμου. Φαίνεται να είναι έμφυτες, αρχέγονες και αποτελούν κληρονομιά του ανθρώπινου πνεύματος. Στην πραγματικότητα, είναι το κατακάθισμα των εμπειριών της ανθρωπότητας που επαναλαμβάνεται διαρκώς επί αιώνες. Καθώς αυτές οι συλλήψεις, που αποτελούν τη βάση των κυριότερων ανθρώπινων πίστεων, είναι αδύνατο να αποκαλυφθούν από τη συνείδηση σε όλο το βάθος, αναδύονται σε αυτήν μόνο με έμμεση ή συμβολική μορφή. Στο σύνολό τους αποτελούν το συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας, το οποίο εκδηλώνεται στο συνειδητό κόσμο με τη μορφή συμβολικών σκέψεων, πράξεων ή εικόνων που παρουσιάζονται σε όλους σχεδόν τους χώρους της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Στα περισσότερα άτομα τα αρχέτυπα αναδύονται στη συνείδηση όταν αυτή είναι ιδιαίτερα χαλαρωμένη και επιτρέπει στο ασυνείδητο να εμφανίσει τα περιεχόμενά του, γιαυτό συχνά τα όνειρα περιέχουν αρκετές αρχετυπικές εικόνες. Το άτομο συνήθως εντυπωσιάζεται από αυτές όταν διατηρούνται στη συνειδητή μνήμη του, αλλά σπάνια μπορεί να δώσει κάποια λογική εξήγηση για την παρουσία τους.

Μερικά από τα πιο γνωστά αρχέτυπα, όπως η Μεγάλη Μητέρα, ο Πατέρας των Πάντων, ο Γέρο-Σοφός, ο Κοσμικός Άνθρωπος, ο Ιερός Γάμος, συχνά έχουν απεικονιστεί σε παραστάσεις ναών σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, καθώς και σε ζωγραφικούς πίνακες, ύστερα από μια παράξενη ονειρική εμπειρία του δημιουργού τους. Το να προσπαθήσει έστω κανείς να ερμηνεύσει τα περιεχόμενα αυτών των συμβόλων θα ήταν πολύ φιλόδοξη και μάταιη απόπειρα. Η κατανόηση μορφών σαν αυτές που αναφέρθηκαν, εκτείνεται πολύ πέρα από την ανθρώπινη λογική αντίληψη και μπορεί να τις προσεγγίσει κανείς μόνο από το επίπεδο της ψυχικής του λειτουργίας.

Όσο ο άνθρωπος βαδίζει δυναμικά προς την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του, θα του αποκαλύπτονται ολοένα και υψηλότερες βαθμίδες τούτων των μορφών. Λέγεται πως για να έρθει κανείς σε επαφή με τις ιδέες που κρύβονται πίσω από αυτές, πρέπει να ξεκινήσει την αναζήτηση της εσωτερικής του ύπαρξης, δηλαδή, να επιδιώξει την εξερεύνηση του ασυνείδητού του. Μέσω αυτής θα ανακαλύψει τον αληθινό του εαυτό και θα ολοκληρωθεί σαν άνθρωπος, αφού πρώτα αντιμετωπίσει τα περιεχόμενά του και κατορθώσει να εξοικειωθεί και να συμφιλιωθεί μαζί τους.

Στον εσωτερισμό τα περιεχόμενα της απόκρυφης ύπαρξης έχουν, μέσα στους αιώνες, εμφανιστεί με τη μορφή ορισμένων αρχέτυπων συμβόλων. Έτσι, το πρώτο που πρόκειται να αντιμετωπίσει ο αναζητητής μόλις βυθιστεί στον εσωτερικό του κόσμο, είναι η ονομαζόμενη Σκιά που απεικονίζει το σύνολο των εμπειριών, ιδιαίτερα των αρνητικών που είχε ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του. Συχνά η συνάντηση με τη Σκιά, η οποία δεν είναι παρά ο εαυτός μας, είναι ιδιαίτερα δυσάρεστη, αν το άτομο δεν είναι έτοιμο να δει την εικόνα του όπως πραγματικά είναι στον εσωτερικό καθρέφτη. Ύστερα από όσα είπαμε προηγούμενα για το λαβύρινθο, δε θα φανεί παράξενο αν ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου απεικονίζεται, με αυτό το δαιδαλώδες σύμβολο.

Μέσα σε αυτόν το λαβύρινθο, μετά τη Σκιά του, το άτομο πρόκειται να συναντήσει -ο άντρας το θηλυκό του ανάλογο και η γυναίκα το αρσενικό της- τον άνιμους ή την άνιμα. Κανείς δεν μπορεί να φτάσει στην ολοκλήρωση του εαυτού του, αν δεν ενωθούν μέσα του η αρσενική και η θηλυκή αρχή. Άλλωστε αυτή την αλήθεια δεν υπονοεί και το κινεζικό σύμβολο Γιν-Γιανγκ; Όταν έχει τελεστεί ο Ιερός Γάμος, δηλαδή η ένωση των αντίθετων στοιχείων μέσα στο άτομο, αυτό είναι πλέον έτοιμο να περάσει στο στάδιο της ένωσης με το σύνολο της εσωτερικής του ύπαρξης. Το αρχέτυπο που δίνεται εδώ έχει πάντα κυκλικό σχήμα -ο κύκλος στα περισσότερα έθνη και θρησκευτικά συστήματα είναι σύμβολο της ψυχής.

Ο Πλάτωνας περιγράφει την ψυχή σαν μία σφαίρα. Παντού σε όλο τον κόσμο οι Μαντάλα είναι σύμβολα της πνευματικής επίτευξης. Στις χριστιανικές εκκλησίες συναντάμε πλήθος από οκταπέταλους ρόδακες και μαντάλα με το Χριστό περιστοιχισμένο από τα 4 Ιερά Δημιουργήματα. Μαντάλα του Ζωδιακού, από όλες τις εποχές της ιστορίας του ανθρώπινου γένους σώζονται μέχρι σήμερα, καθώς και κυκλικά σύμβολα από την Κίνα, τους Αζτέκους ή τη Xριστιανική παράδοση, που απεικονίζουν τον κοσμικό χρόνο, τη δημιουργία, τη γέννηση, τον κόσμο στην ολότητά του. Ο κύκλος που δεν έχει αρχή και τέλος είναι το αρχέτυπο σύμβολο του ολοκληρωμένου ανθρώπου στο δισδιάστατo χώρο, τόσο μικροκοσμικά όσο και μακροκοσμικά, ενώ στο χώρο των τριών διαστάσεων μετατρέπεται στη Σφαίρα της Ζωής. Στο χώρο των τεσσάρων διαστάσεων δεν είναι παρά το ατομικό ή συλλογικό πνεύμα που εξελίσσεται αέναα.

Αντίθετα προς το σύμβολο κύκλο-πνεύμα, που είναι αρχέτυπο της πνευματικής ύπαρξης, βρίσκεται η μορφή του τετράγωνου που συμβολίζει τη γήινη ύλη του σώματος και της πραγματικότητας. Τέσσερα είναι τα σημεία του ορίζοντα, τέσσερα τα στοιχεία της ύλης, τέσσερα είναι τα Ιερά Δημιουργήματα στη Xριστιανική πίστη, που απεικονίζονται από τον Άνθρωπο, το Λιοντάρι, τον Αετό και τον Ταύρο, σύμβολα αντίστoιχα των Eυαγγελιστών Ματθαίου, Μάρκου, Ιωάννη και Λουκά. Τέσσερις ήταν οι γιοι του Αιγυπτιακού θεού Ώρου, που διοικούσαν τα τέταρτα της γης. Μήπως η τόσο κοινή φράση που χρησιμοποιούμε, «η τετράγωνη λογική», δεν είναι μια αλληγορία αυτής ακριβώς της αρχετυπικής ιδέας;

Πραγματικά, αν αντιμετωπιστoύν με τη δέουσα σοβαρότητα και προσοχή, τα αρχέτυπα είναι εκείνα τα παγκόσμια σύμβολα που έχουν τη μέγιστη σταθερότητα και ικανότητα.Είναι εκείνα που δίνουν στoν άνθρωπο τις μεγαλύτερες δυνατότητες για ψυχική εξέλιξη, στοχεύοντας από το κατώτερο στo ανώτερο. Γυρίστε, κοιτάξτε και θαυμάστε τα σύμβολα που αποτελούν μέρος της ζωής και της ύπαρξής μας. Απλώστε το βλέμμα σε όλους τους τομείς της ζωής, απλώστε το πνεύμα σε όλα τα πνευματικά δημιουργήματα της ανθρωπότητας και δείτε, δείτε τα σύμβολα που βρίσκονται εκεί και διεισδύστε σε αυτά, θαυμάστε αυτό που κρύβεται πίσω από τα σύμβολα και είναι η ίδια η ουσία της ζωής. Έργα τέχνης που έγιναν σε στιγμές έμπνευσης, μουσικά κομμάτια που συντέθηκαν σε στιγμές ενατένισης, ποιήματα και πεζογραφήματα, λογοτεχνικά έργα που βγήκαν από τα χέρια ανθρώπων που βρίσκονταν σε έκσταση, ανθρώπων που πιστεύουν ακόμη στα όνειρα.

Γυρίστε και κοιτάξτε τα όνειρά σας, κοιτάξτε αυτά που ο εσωτερικός σας εαυτός προσπαθεί να σας δείξει, καταγράψτε και θαυμάστε, σύμβολα, σύμβολα κάθε είδους και μορφής, κρύβουν κάποιο μήνυμα που πρόκειται να σας μεταδοθεί. Κάνετε μια κίνηση θέλησης και πάρτε αυτό το μήνυμα, αξίζει τον κόπο.

Τα σύμβολα δεν πρόκειται ασφαλώς να επιφέρουν την πνευματική πραγμάτωση για λογαριασμό μας. Δεν είναι παρά σχήματα, απλά εργαλεία που θα μας βοηθήσουν στο δρόμο μας για την αναζήτηση της αλήθειας. Είναι τα δεκανίκια που θα μας στηρίξουν. Μην τα περιφρονήσουμε. Δεν είναι, όμως, ικανά από μόνα τους να ανοίξουν διάπλατα την πόρτα για το άδυτο των αδύτων.

Τα σύμβολα είναι τα κλειδιά, αλλά εμείς είμαστε εκείνοι που, θα πρέπει να γυρίσουμε το κλειδί στην κλειδαριά. Χωρίς τη δημιουργική δύναμη, τη θέληση και την έφεση του ίδιου μας του εαυτού για το έργο, -για το μεγάλο εκείνο έργο που δεν είναι παρά η ταύτιση με τονΑνώτερο Εαυτό- τα σύμβολα δεν παίζουν κανένα ουσιαστικό ρόλο. Γιατί -ας μην ξεχνάμε- πρόκειται για γνωστά αντικείμενα, ζώα ή φυτά και γενικά στοιχεία του περιβάλλοντός μας, τα οποία χρησιμεύουν για να μας μεταφέρουν, μέσα από ορισμένους συνδυασμούς, μια λάμψη από την ανώτερη εκείνη πραγματικότητα που κρύβεται πίσω τους. Χωρίς την ανθρώπινη δύναμη τα σύμβολα είναι νεκρά.

Από την άλλη πλευρά, αν θεληματικά αγνοούνται τα μηνύματα που κρύβονται πίσω από τα σύμβολα και αντικρίζονται επίμονα σαν απλά, καθημερινά υλικά στοιχεία, τότε ο άνθρωπος είναι νεκρός, απογυμνωμένος εντελώς από την υποκειμενική εκείνη ομορφιά που συντηρεί και αυξάνει τη ζωή. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αποστερημένος από τον πνευματικό σπινθήρα, περιορίζεται καθαρά μέσα στο υλικό περιβάλλον του, το οποίο ξεκομμένο από το Δημιουργό του θα τον οδηγήσει σε αδιέξοδο.

Ο μαγικός κόσμος των συμβόλων είναι εδώ, γύρω μας, μέσα μας, διαθέσιμος πάντα για να τον ανακαλύψουμε. Και ίσως, σε κάποια επέκταση, πίσω από αυτό τον κόσμο να ανακαλύψουμε τις αιώνιες αλήθειες, εκείνες που μας συντροφεύουν και μας εξελίσσουν, που συντροφεύουν και εξελίσσουν το σύμπαν, που αναπτύσσουν τη ζωή, την κίνηση και τη δημιουργία, τόσο στο μακρόκοσμο όσο και στο μικρόκοσμο.

Διάλεξη που δόθηκε από το Φιλοσοφικό Σύλλογο ΙΑΜΒΛΙΧΟ στις 22 Οκτωβρίου 1984